Lastatempe
vi foje demandis min, kial mi asertas timi vin. Kiel kutime mi sciis nenion
respondi al vi, parte
ĝuste
pro timo, kiun mi havas antaŭ vi, parte pro tio, ĉar por tiali tiun timon
necesas tro da detaloj ol mi
dumparole povus almenaŭ iome kunteni. Kaj se mi ĉi tie
provas respondi al vi skribe, tiam ankaŭ tio estos
nur tre
malkompleta, ĉar ankaŭ dumskribe la timo kaj ĝiaj sekvoj malhelpas min
vidalvide de vi kaj ĉar la
materialo
estas ege pli ampleksa ol mia memoro kaj mia menso.
Al vi la
afero prezentiĝas ĉiam tre simpla, almenaŭ laŭ tio, kion vi diris pri tio antaŭ
mi kaj, sen elekto, antaŭ
multaj
aliaj. Ĝi ŝajnas por vi proksimume tia: Vi dum via
tuta vivo streĉe laboris, oferis ĉion por viaj infanoj,
precipe
por mi, mi vivis sekve “kiel dio en Francio”,
havis kompletan liberecon por lerni kion mi volis, ne
havis
kaŭzon por nutrozorgoj, do por zorgoj
entute; vi ne postulis dankemon por tio, vi konas “la dankemon
de
infanoj”, sed tamen ian ajn komplezemon, signon de kunsento; anstataŭ tio mi
ĉiam evitis vin preferante
mian
ĉambron, librojn, frenezajn amikojn,
strangajn ideojn; neniam mi parolis kun vi sincere, mi ne venis al
vi en
la templon, mi neniam vizitis vin en Francensbado, ankaŭ cetere ne havis familian senton, pri la
magazeno
kaj viaj kromaj aferoj mi ne okupiĝis, mi trudis al vi la fabrikon kaj poste forlasis vin, mi
subtenis
Ottla-n en ŝia obstino, kaj dum mi movis eĉ
ne fingron por vi (eĉ ne teatrobileton mi alportas por vi),
mi
faras ĉion por amikoj. Se vi resumas vian juĝon pri mi, tiam rezultiĝas, ke vi
riproĉas al mi ja ne ion rekte
maldecan
aŭ malican (kun eble la escepto de mia lasta edziĝintenco), sed malvarmon,
fremdecon,
sendankemon.
Kaj pli precize vi riproĉas tion al mi tiel, kvazaŭ estus mia kulpo, kvazaŭ mi
povintus,
ekzemple
per turno de stirilo, aranĝi ĉion alimaniere, dum vi neniel kulpas pri tio, se
ne pro troa boneco al
mi.
Tiun vian
kutiman prezentadon mi konsideras nur tiom ĝusta, ke ankaŭ mi kredas, ke vi
estas tute senkulpa
pri nia
fremdiĝo. Sed same tute senkulpa estas ankaŭ mi. Se mi povus igi vin agnoski
tion, tiam eblus - ja ne
nova
vivo, por tio ni ambaŭ estas tro maljunaj, sed jes ja speco de paco, ne ĉeso,
sed jes ja mildiĝo de via
senĉesa
riproĉado.
Estas
strange, ke vi havas ian antaŭsenton de tio, kion mi celas. Tiel vi ekzemple
antaŭ nelonge diris al mi:
“mi
ĉiam ŝatis vin, eĉ se ekstere mi ne estis al vi kiel kutime estas aliaj patroj,
ĝuste pro tio, ke mi ne
kapablas
ŝajnigi kiel aliaj.” Nu, mi neniam dubis, patro, pri via boneco rilate al mi,
sed tiun rimarkon mi
opinias
malĝusta. Vi ne povas ŝajnigi, tio estas ĝusta, sed aserti, ke nur pro tio la
aliaj patroj ŝajnigas, tio
estas
aŭ simpla, ne plu diskutinda pravemeco aŭ kontraŭe - kaj laŭ mia opinio ĝi
estas vere tio - la kaŝita
esprimo
por tio, ke io inter ni ne estas en ordo kaj ke vi kunkaŭzis ĝin, sed sen
kulpo. Se vi tion vere pensas,
tiam ni
samopinias.
Kompreneble
mi ja ne diras, ke tio, kio mi estas, mi fariĝis nur pro via influo. Tio estus
tre troigita (kaj mi eĉ
emas al
tiu troigo). Estas facile ebla, ke mi, eĉ se mi elkreskintus tute libera de via
influo, tamen ne povintus
fariĝi homo laŭ via koro. Mi verŝajne tamen fariĝintus
malforteta, timetema, hezitema, maltrankvila homo,
nek Robert Kafka nek Karl
Hermann, sed tamen tute alia ol mi vere estas, kaj ni povintus bonege
harmonii.
Mi
estus feliĉa havi vin kiel amikon, kiel ĉefon, kiel onklon, kiel avon, ja eĉ
(kvankam jam pli hezite) kiel
bopatron.
Nur ĝuste kiel patro vi estis tro forta por mi, precipe ĉar miaj fratoj mortis etaj, la fratinoj venis nur
longan
tempon poste, mi do devis elteni la unuan puŝon tute sola, por tio mi estis
multe tro malforta.
Komparu nin
ambaŭ: mi, por tion esprimi tre mallongigite: Löwy
kun certa Kafkeca fono, sed kiu estas
movata
ĝuste ne de la Kafka viv-, komerc-, konkeremo, sed de Löwy-a pikilo, kiu efikas
pli sekrete, pli
timeme,
en alia direkto kaj entute ofte interhaltas. Vi, male, vera Kafko je forto,
sano, apetito, voĉoforto,
elokvento,
memkontento, mondsupereco, persistemo, spiritpreteco, homkono, certa
larĝanimeco, nature
ankaŭ
kun ĉiuj al tiuj avantaĝaj trajtoj apartenantaj malvirtoj kaj malfortaj
flankoj, en kiujn pelis vin via
temperamento
kaj kelkfoje via koleremo. Ne tuta Kafko vi estas eble en via ĝenerala
mondpercepto, kiom mi
povas
kompari vin kun onkloj Philipp, Ludwig,
Heinrich. Tio estas stranga, kaj mi vidas ĉi tie ankaŭ ne tre
klare.
Ili ĉiuj estis ja pli gajaj, pli freŝaj, pli senĝenaj, pli senzorgaj, malpli
severaj ol vi. (Da tio mi cetere
heredis multon de vi kaj multe tro bone mastrumis
la heredaĵon, sed sen havi en mia naturo la necesajn
kontraŭpezojn,
kiajn havas vi.) Sed aliflanke ankaŭ vi tiurilate travivis diversajn periodojn,
estis eble pli gaja,
antaŭ
ol viaj infanoj, precipe mi, seniluziigis kaj hejme suferigis vin (kiam venis
amikoj, vi estis ja alia) kaj
eble
ankaŭ nun refariĝis pli gaja, ĉar la nepoj kaj la bofilo redonas al vi iom da
tiu varmeco, kiun la infanoj,
eble
kun la escepto de Valli, ne povis doni al vi.
Ĉiukaze ni estis tiom malsamaj kaj en tiu malsameco tiom
danĝeraj
unu al la alia, ke, se oni eble volintus tion anticipe prikalkuli, kiel mi, la
malrapide evoluanta infano,
kaj vi,
la plenkreska viro, kondutos reciproke, oni povintus supozi, ke vi simple distretos min, ke nenio restos
de mi. Tio
ja ne okazis, ne eblas prikalkuli ion vivan, sed eble okazis io pli malbona.
Sed ĉe tio mi daŭre
petadas
vin ne forgesi, ke mi neniam kredas eĉ plej ete je kulpo viaflanke. Vi efikis
sur min, kiel vi devis efiki,
sed vi
ĉesu kredi, ke estas aparta malico miaflanke, ke mi subiĝis al tiu efiko.
Mi estis
timema infano; malgraŭ tio mi estis certe ankaŭ obstina, kiel estas infanoj; la
patrino certe ankaŭ
dorlotis
min, sed mi ne povas kredi, ke mi estis aparte malfacile direktebla, mi ne
povas kredi, ke afabla
vorto,
diskreta preno ĉe la mano, bona rigardo ne povintus ĉion atingi de mi, kion oni
volis. Nu, en la fundo
vi
estas ja bonkora kaj mola homo (la sekvantaj linioj ne kontraŭdiros tion, mi
parolas ja nur pri la impreso,
kiun vi
faris al la infano), sed ne ĉiu infano havas la persistemon kaj la sentimecon
por serĉi tiom longe, ĝis
kiam ĝi
venas al la bonkoreco. Vi povas trakti infanon nur tiel, kia vi estas mem, per
forto, bruo kaj ekkolero,
kaj en
tiu kazo tio ŝajnis al vi krome tre taŭga maniero, ĉar vi volis kreskigi min al
forta kuraĝa knabo.
Viajn
edukrimedojn en la plej unuaj jaroj mi nuntempe ne povas rekte priskribi, sed
mi povas ilin iom imagi
per
dedukto el la postaj jaroj kaj el via traktado al Felix.
Ĉe tio pligravigas la konsidero, ke vi estis tiam pli
juna,
do pli freŝa, pli sovaĝa, pli origina, ankoraŭ pli senzorga ol hodiaŭ kaj ke vi
krome estis tute ligita al la
magazeno,
povis apenaŭ unufoje dum la tago montriĝi al mi kaj pro tio faris des pli
profundan impreson al
mi, kiu
preskaŭ neniam ebeniĝis al kutimo.
Mi rekte
memoras nur incidenton el la unuaj jaroj.
Eble ankaŭ vi memoras ĝin. Foje en la nokto mi senĉese
hurletis
por akvo, certe ne pro soifo, sed verŝajne parte por agaci, parte por distri
min. Post kiam kelkaj fortaj
minacoj
ne helpis, vi prenis min el la lito, portis min sur la balkonon kaj lasis min
tie sola antaŭ la fermita
pordo
dum iom da tempo en ĉemizo. Mi ne volas diri, ke tio estis malĝusta, eble la
nokta ripozo estis tiam
vere ne
havebla alimaniere, sed mi volas per tio karakterizi viajn edukrimedojn kaj
ties efikon sur min. Poste
mi eble
ja estis obeema, sed mi havis internan difekton de tio. Laŭ mia naturo mi
neniam povis trovi la
ĝustan
ligon inter la (por mi) memkomprenebleco de sensenca petado pri akvo kaj la
eksterordinara hororo
de la
fakto esti elportita. Eĉ post jaroj mi suferis de la turmenta imago, ke la giganta viro, mia patro, la lasta
instanco,
preskaŭ senkaŭze povis veni kaj en la nokto porti min el la lito al la balkono
kaj ke mi do estis tia
nenio
por li.
Tio estis
tiam nur eta komenco, sed tiu min ofte reganta sento de nenieco (sento en alia
rilato certe ankaŭ
nobla
kaj fruktodona) devenas multrilate de via influo. Mi bezonintus iom da
kuraĝigo, da afableco, da teno
mian
vojon malfermita; anstataŭ tio vi baris ĝin al mi, certe kun la bona intenco ke
mi iru alian vojon. Sed al
tio mi
ne taŭgis. Ekzemple vi kuraĝigis min, kiam mi bone militsalutis kaj marŝis, sed
mi ne estis estonta
soldato,
aŭ vi kuraĝigis min, kiam mi povis forte manĝi aŭ eĉ ĉe tio trinki bieron, aŭ
kiam mi kapablis
postkanti
nekomprenatajn kantojn aŭ ripeti al vi viajn preferatajn parolturnojn, sed
nenio de tio apartenis al
mia
estonto. Kaj estas karakterize, ke eĉ nuntempe vi vere kuraĝigas min nur pri
io, kiam vi mem estas
koncernata,
kiam temas pri via memestimo, kiun mi lezas (ekzemple per mia edziĝintenco) aŭ
kiu estas
lezita
en mi (ekzemple kiam Pepa min insultas). Tiam
mi estas kuraĝigata, memorigata pri mia valoro,
atentigata
pri la edziĝeblecoj kiujn mi rajtus, kaj Pepa estas komplete kondamnata. Sed
aparte de tio, ke por
kuraĝigoj
en mia nuna aĝo mi estas jam preskaŭ nealirebla, kiom ĝi povus helpi al mi, se
ĝi aperas nur tiam,
kiam ne
temas unuavice pri mi.
Tiutempe -
kaj tiutempe ĉiel - mi bezonintus kuraĝigon. Mi ja estis jam deprimita per via
nura korpeco. Mi
memoras
ekzemple, kiel ni plurfoje malvestis nin kune en kabino. Mi malgrasa, malforta,
maldika, vi forta,
granda,
larĝa. Jam en la kabino mi sentis min mizera, kaj ne nur antaŭ vi, sed antaŭ la
tuta mondo, ĉar vi
estis
por mi la mezuro de ĉio. Sed kiam ni poste elpaŝis el la kabino antaŭ la ulojn,
mi ĉe via mano, eta
skeleto,
malcerta, nudpiede sur la latoj, kun angoro antaŭ la akvo, nekapabla imiti
viajn naĝmovojn, kiujn vi
konstante
demonstris al mi kun bona intenco, sed fakte je mia profunda hontigo, tiam mi
estas tre
malespera,
kaj ĉiuj miaj ĉiukampe malbonegaj spertoj en tiaj momentoj grandioze harmoniis.
Mi sentis min
ankoraŭ
plej bone, kiam vi kelkfoje malvestis vin unua kaj mi povis resti sola en la
kabino kaj prokrasti la
honton
de la publika prezentado tiom longe, ĝis kiam vi fine venis rigardi kaj pelis
min el la kabino. Mi estis
dankema
al vi pro tio, ke vi ne ŝajnis rimarki mian malfeliĉon, mi estis ankaŭ fiera
pri la korpo de mia patro.
Cetere
tiu diferenco inter ni ekzistas simila ankoraŭ nun.
Al tio
kongruis plue via spirita supereco. Vi nur propraforte estis laborinta vin al
tioma alteco, sekve de tio vi
havis
senliman fidon al via opinio. Tio estis por mi kiel infano eĉ ne tiom brila
kiom poste por la adoleska
juna viro.
En via brakseĝo vi regis la mondon. Via opinio estis ĝusta, ĉia alia estis
freneza, histeria, ekzaltita,
ne
normala. Ĉe tio via memfido estis tiom granda, ke vi tute ne bezonis esti
konsekvenca kaj tamen ne ĉesis
pravi. Povis
okazi ankaŭ, ke vi pri la temo tute ne havis opinion kaj sekve de tio ĉiaj
opinioj, kiuj rilate al la
temo
estis entute eblaj, devis senescepte esti malĝustaj. Vi povis ekzemple skoldi
la ĉeĥojn, poste la
germanojn,
poste la judojn, kaj nome ne en elekto, sed en ĉiu rilato, kaj fine restis plu
neniu ol vi. Vi akiris
por mi
la enigmecon, kiun havas ĉiuj tiranoj, kies rajto baziĝas sur ilia persono, ne
sur la pensado. Almenaŭ
ĝi
ŝajnis al mi tiel.
Nu, vi ja
fakte pravis kontraŭ mi mirinde ofte, en interparolo tio estis memkomprenebla,
ĉar apenaŭ okazis
interparolo,
sed ankaŭ en realo. Sed ankaŭ tio ne estis io aparte nekomprenebla: Mi estis ja
en ĉiu mia
pensado
sub via peza premo, ankaŭ en la pensado, kiu ne kongruis kun la via, kaj
precipe en tiu ĉi. Ĉiuj ĉi
pensoj
ŝajne dependaj de vi estis dekomence ŝarĝitaj de via kontesta juĝo; elteni tion
ĝis la kompleta kaj
daŭra
realigo de la penso, tio estis preskaŭ neebla. Mi ne parolas ĉi tie pri iaj
altaj pensoj, sed pri ĉia eta
entrepreno
de la infanaĝo. Sufiĉis esti feliĉa pri ia afero, esti plena de ĝojo pri ĝi, veni
hejmen kaj tion
elparoli,
kaj la respondo estis ironia ĝemo, kapskuo, fingrofrapo sur la tablo: “Vidis
jam ion pli belan” aŭ “Mi
havu
viajn zorgojn” aŭ “Mi ne havas tiel ripozintan kapon” aŭ “Aĉetu ion por tio!”
aŭ “Jen ree evento!” Nature
oni ne
rajtis postuli de vi entuziasmon por ĉia infana bagatelo, kiam vi vivis en
zorgoj kaj plagoj. Pri tio ankaŭ
ne
temis. Temis pli ĝuste pri tio, ke vi ĉiam kaj principe devis fari tiajn
seniluziigojn al la infano pro via
kontraŭeca
naturo, plie, ke tiu kontraŭeco per la amasiĝo de materialo senĉese akriĝis,
tiel ke ĝi fine ankaŭ
montris
sin per la kutimo, se vi foje estis samopinia kun mi, kaj ke fine tiuj
seniluziiĝoj de la infano ne estis
seniluziiĝoj
de la ordinara vivo, sed, ĉar temis ja pri via por ĉio decida persono, tiuj
kiuj trafis la kernon. La
kuraĝo,
la decidemo, la optimismo, la ĝojo pri io aŭ tio ne eltenis ĝis la fino, se vi
estis kontraŭ tio aŭ jam se
via
kontraŭeco estis nur supozebla; kaj supozebla ĝi ja estis eble ĉe ĉio, kion mi
faris.
Tio rilatis
al la pensoj same kiel al homoj. Sufiĉis, ke mi havis iomete da intereso por iu
homo - tio ja pro mia
naturo
ne okazis tre ofte -, ke vi jam senkosidere mian senton kaj sen respekto antaŭ
mia juĝo intervenegis
per
insultado, kalumnio, humiligo. Senkulpaj, infanecaj homoj, kiel ekzemple la jida aktoro Löwy, devis tion
suferi.
Sen koni lin, vi komparis lin en terura maniero, kiun mi jam forgesis, kun
fiinsekto, kaj kiel ofte por
homoj,
kiujn mi ŝatis, vi aŭtomate uzis la proverbon pri la hundoj kaj puloj. La
aktoron mi ĉi tie memoras
aparte,
ĉar mi tiam notis viajn eldirojn pri li kun la rimarko: “Tiel parolas mia patro
pri mia amiko (kiun li tute
ne
konas) nur pro tio, ke li estas mia amiko. Tion mi povos ĉiam obĵeti al li,
kiam li riproĉos al mi mankon da
infana
amo kaj dankemo.” Ĉiam nekomprenebla estis por mi via kompleta sensensivo por
tio, kiom da
ĉagreno
kaj honto vi povis kaŭzi al mi per viaj vortoj kaj juĝoj, estis kvazaŭ vi ne
havus eĉ ideon pri via povo.
Ankaŭ
mi vin certe ofte afliktis per vortoj, sed tiam mi ĉiam sciis tion, tio doloris
min, sed mi ne povis regi
min, ne
povis reteni la vorton, mi jam bedaŭris ĝin, dum mi diris ĝin. Sed vi per viaj
vortoj senhezite ekbatis,
vi
kompatis neniun, ne dume, ne poste, oni estis kontraŭ vi komplete sendefenda.
Sed tia
estis via tuta edukado. Vi havas, mi kredas, eduktalenton; vi certe povintus
per edukado utili al homo
viaspeca;
li komprenus la saĝecon de tio, kion vi diris al li, ne okupiĝus pri io plia
kaj trankvile tiel plenumus
la
aferojn. Sed por mi kiel infano ĉio, kion vi alkriis al mi, estis rekta
ĉielordono, mi forgesis ĝin neniam, ĝi
restis
por mi la plej grava rimedo por prijuĝi la mondon, precipe por prijuĝi vin mem,
kaj tie vi komplete
fiaskis.
Ĉar mi kiel infano estis kun vi precipe dummanĝe, via instruo estis grandparte
instruo pri ĝusta
konduto
ĉe tablo. Kio venis sur la tablon, estis formanĝenda, pri la kvalito de la manĝaĵo
oni ne rajtis paroli -
sed vi
trovis la manĝaĵon ofte nemanĝebla; nomis ĝin “la manĝaĉaĵon”; la “besto” (la
kuiristino) fuŝis ĝin. Ĉar
vi laŭ
via forta malsato kaj via aparta prefero
manĝis ĉion rapide, varmega kaj per grandaj mordaĵoj, la
infano
devis rapidiĝi, morna silento regis ĉetable, interrompita de admonoj: “unue
manĝu, poste parolu” aŭ
“rapidu,
rapidu, rapidu” aŭ “vidu, mi jam delonge ĉion formanĝis”. Ostojn oni ne rajtis
dismordi, vi jes ja.
Vinagron
oni ne rajtis ŝmace sorbi, vi jes ja. Ĉefe gravis, ke oni tranĉu la panon
rekte; sed ke vi faris tion per
tranĉilo
gutanta de saŭco, tio estis indiferenta. Oni devis atenti, ke neniuj
manĝaĵrestoj falu sur la plankon,
sub vi
fine kuŝis la plej multaj. Ĉe tablo oni rajtis okupiĝi nur pri manĝado, sed vi
purigis kaj tranĉis al vi la
ungojn,
pintigis krajonojn, per la dentpurigilo purigis la orelojn. Bonvolu, patro,
komprenu min bone, tio estus
per si
mem tute sensignifaj detaloj, ili fariĝis deprimaj por mi nur per tio, ke vi,
la por mi tiel decida homo,
mem ne
respektis la ordonojn, kiujn vi trudis al mi. Per tio la mondo estis dividita
en tri partojn, en unu, kie
mi, la
sklavo, vivis, sub leĝoj inventitaj nur por mi kaj kiujn mi krome, mi ne sciis
kial, neniam povis komplete
plenumi,
poste en duan mondon, senfine fora de la mia, in kiu vivis vi, okupita de
regado, de disdonado de
ordonoj
kaj de la kolero pro ties malobeo, kaj fine en trian mondon, kie la aliaj homoj
vivis feliĉe kaj liberaj de
ordonoj
kaj obeado. Mi estis konstante en honto, aŭ mi obeis viajn ordonojn, tio estis
honto, ĉar ili validis ja
nur por
mi; aŭ mi estis spitema, tio estis ankaŭ honto, ĉar kiel mi rajtus spiti al vi,
aŭ mi ne kapablis obei, ĉar
mi ne
disponis ekzemple pri via forto, via apetito, via lerteco, malgraŭ ke vi tion
postulis de mi kiel ion
memkompreneblan;
tio estis certe la plej granda honto. En tiu maniero moviĝis ne la pripensadoj,
sed la
sentoj
de la infano.
Mia tiama
situacio fariĝas eble pli klara, se mi komparas ĝin kun tiu de Felikso. Ankaŭ
lin vi ja traktas simile, vi
eĉ uzas
aparte teruran edukrimedon kontraŭ li: Kiam li dummanĝe faras ion laŭ vi aparte
malpuran, vi ne
kontentiĝas
diri, kiel antaŭe al mi, “Vi estas granda porko”, sed plie aldonas: “vera
Hermann” aŭ “precize kiel
via
patro”. Nu, eble tio ne esence damaĝas - pli ol “eble” oni ne povas diri - al
Felikso, ĉar por li vi estas nur
certe
aparte grava avo, sed tamen ne ĉio, kiel vi estis por mi, krome Felikso estas
trankvila, jam nun
certasence
vira karaktero, kiu lasas sin per tondra voĉo eble perpleksigi, sed ne por ĉiam
destini, antaŭ ĉio li
estas
ja nur relative malofte kune kun vi, estas ja ankaŭ sub aliaj influoj, vi estas
por li pli ĝuste io kurioza, el
kio li
povas elekti, kion li volas preni. Al mi vi ne estis io kurioza, mi ne povis
elekti, mi devis ĉion preni.
Kaj precize
sen povi ion obĵeti kontraŭ tio, ĉar al vi dekomence ne eblas trankvile paroli
pri afero, pri kiu vi
ne
konsentas aŭ kiu nur ne eliras de vi; via mastrema temperamento ne allasas
tion. En la lastaj jaroj vi
klarigas
tion per via kornervozeco, mi ne scius, ke vi iam estintus alie; maksimume la
kornervozeco estas
por vi
rimedo por pli severa praktikado de via regado, ĉar la penso pri tio devas
sufoki la lastan obĵeton ĉe la
alia. Kompreneble
tio ne estas riproĉo, nur konstato de fakto. Ekzemple ĉe Ottla: “Oni ja tute ne
povas paroli
kun ŝi,
ŝi saltas al oni tuj en la vizaĝon”, vi kutimas diri, sed en realo ŝi origine
tute ne saltas; vi konfuzas la
aferon
kun la persono; la afero saltas al vi en la vizaĝon, kaj vi decidas ĝin tuj sen
aŭskulti la personon, kio
estos
dirita poste, povas nur inciti vin, neniam konvinki. Poste oni aŭdas de vi nur:
“Faru, kion vi volas; laŭ
mi vi
estas libera; vi estas plenaĝa, mi ne donu konsilojn al vi”, kaj ĉion ĉi kun la
terura raŭka subtono de
kolero
kaj de la kompleta kondamno, antaŭ kiu mi hodiaŭ malpli tremas ol dum la
infanaĝo nur pro tio, ĉar la
ekskluziva
kulposento de la infano estas parte anstataŭita de la enrigardo en nian ambaŭan
senhelpecon.
La
malebleco de trankvila interrilato havis ankoraŭ plian envere tre naturan
sekvon: mi mallernis la
paroladon.
Ankaŭ sen tio mi verŝajne ne fariĝintus granda retoro, sed jes ja mi regintus
la ordinare fluan
homan lingvon. Sed vi jam frue malpermesis al
mi la vorton, via minaco: “neniun vorton da kontraŭdiro!” kaj
la ĉe
tio levita mano akompanas min jam de ĉiam. Mi iom post iom havis antaŭ vi - vi
estas, ekde temas pri
viaj
aferoj, elstara retoro - stumblan, balbutan manieron paroli, eĉ tio estis por
vi jam tro, fine mi silentis,
unue
eble pro spitemo, poste, ĉar antaŭ vi mi kapablis nek pensi nek paroli. Kaj ĉar
vi estis envere mia
edukanto,
tio postefikis ĉie en mia vivo. Estas entute stranga eraro, se vi kredas, ke mi
neniam sekvis vin.
“Ĉiam
ĉion kontraŭ” vere ne estis mia vivmaksimo rilate al vi, kiel vi kredas kaj
riproĉas al mi. Male, se mi
malpli
sekvintus vin, vi estus certe multe pli kontenta pri mi. Pli ĝuste ĉiuj viaj
edukrimedoj trafis plene, al
neniun
prenon mi eskapis, tia kia mi estas, mi estas (kompreneble kun la escepto de la
fundamentoj kaj de
la
influoj de la vivo) la rezulto de via edukado kaj de mia obeemo. Ke tiu rezulto
tamen ĝenas vin, eĉ ke vi
rifuzas
agnoski ĝin kiel vian edukrezulton, estas kaŭzita de tio, ke via mano kaj mia
materialo estis reciproke
tiom
fremdaj. Vi diris: “Neniun vorton da kontraŭdiro!” kaj volis per tio silentigi
la al vi malagrablajn
kontraŭfortojn
en mi, sed tiu interveno estis por mi tro forta, mi estis tro obeema, mi
ekmutis entute, kaŝis
min
antaŭ vi kaj kuraĝis moviĝi nur kiam mi estis tiom malproksima de vi, ke via
potenco, almenaŭ rekte, ne
plu
atingis. Sed vi staris antaŭ tio, kaj ĉio ŝajnis al vi ree esti “kontraŭ”, dum
ĝi estis nur memkomprenebla
sekvo
de via forto kaj de mia malforto.
Viaj
ekstreme efikaj, almenaŭ kontraŭ mi neniam maltrafaj retorikaj rimedoj ĉe la
edukado estis: insultado,
minacado,
ironio, malica rido kaj - strange - memakuzo.
Ke vi
insultis min rekte kaj per klaraj insultvortoj, pri tio mi ne memoras. Tio
ankaŭ ne necesis, vi havis tiom
da
aliaj rimedoj, cetere dum interparoloj hejme kaj precipe en la magazeno la
insultvortoj pluvis ĉirkaŭ mi en
tia
kvanto sur aliuloj, ke mi kiel knabeto kelkfoje jam estis preskaŭ surdigita de
ili kaj ne havis kaŭzon ne
rilatigi
ilin ankaŭ al mi, ĉar la homoj, kiujn vi insultis, estis certe ne pli malbonaj ol
mi, kaj vi estis kun ili certe
ne pli
malkontentaj ol kun mi. Kaj ankaŭ ĉi tie retroviĝis via enigma senkulpeco kaj
netuŝebleco, vi insultis,
sen
havi ian ajn skrupulon pri tio, ja vi kondamnis la insultadon ĉe aliaj, vi
malpermesis ĝin.
La
insultadon vi plifortigis per minacoj, kaj tio ja ankaŭ celis min. Horora por
mi estis ekzemple tio: “mi
disŝiros vin kiel fiŝon”, kvankam mi ja sciis,
ke al tio ne sekvis io pli grava (kiel eta infano tamen mi ne sciis
tion),
sed ĝi preskaŭ kongruis kun miaj imagoj pri via potenco, ke ankaŭ tion vi
kapablus. Terure estis ankaŭ,
kiam vi
kriegante kuris ĉirkaŭ la tablo por kapti min, evidente tute ne volis kapti,
sed tamen ŝajnigis, kaj la
patrino
fine min ŝajne savis. Ree, tiel ŝajnis al la infano, oni konservis la vivon pro
via indulgo kaj pluportis
ĝin
kiel vian nemerititan donacon. Al tiu temo apartenas ankaŭ la minacoj pro la
sekvoj de malobeo. Kiam mi
komencis
ion fari, kio ne plaĉis al vi, kaj vi minacis min per malsukceso, tiam la
respektego de via opinio
estis
tiel granda, ke per tio la malsukceso, eĉ se eble nur en posta tempo, estis
nehaltigebla. Mi perdis la
fidon
al propra faro. Mi estis malpersistema, dubema. Ju pli mi aĝis, des pli
ampleksis la materialo, kiun vi
povis
obĵeti al mi kiel pruvon de mia senvaloreco; iom post iom vi en certa rilato
vere pravis. Ree mi gardas
min
aserti, ke mi fariĝis tia nur pere de vi; vi plifortigis nur, kio estis, sed vi
plifortigis ĝin tre, ĝuste ĉar vi estis
rilate
al mi tre potenca kaj uzis ĉian potencon al tio.
Apartan
fidon vi havis al la edukado per ironio, ĝi kongruis ankaŭ plej bone kun via
supereco super mi.
Admono
kutime havis ĉe vi jenan formon: “Ĉu vi ne povas fari tion tiel kaj tiel? Tio
eble estas jam tro multe
por vi?
Por tio vi kompreneble ne havas tempon?” kaj simile. Ĉe tio ĉiu demando
akompanate de malica rido
kaj malica
vizaĝo. Oni certamaniere jam estis punata, antaŭ ol scii, ke oni estis farinta
ion malbonan. Incitaj
estis
ankaŭ tiaj riproĉoj, dum kiuj oni estis traktataj kiel tria persono, do eĉ ne
estis honorata je malica
alparolo;
kie vi do formale parolis al la patrino, sed envere al mi, kiu sidis apude,
ekzemple: “Tion oni
kompreneble
ne povas havi de la sinjoro filo” kaj simile. (Tio ricevis sian ekvivalenton en
tio, ke mi ekzemple
ne
kuraĝis kaj poste pro kutimo tute ne plu pensis, demandi vin rekte, se la
patrino ĉeestis. Estis al la infano
multe
pli sendanĝere pridemandi la patrinon apud vi pri vi, oni tiam demandis al la
patrino: “Kiel fartas la
patro?”
kaj tiel sekuriĝis kontraŭ surprizoj.) Kompreneble ekzistis ankaŭ okazoj, kie
oni tre konsentis kun la
plej
akra ironio, nome kiam ĝi celis iun alian, ekzemple Elli, kontraŭ kiu mi paŭtis
dum jaroj. Estis por mi
festo
de malico kaj malica ĝojo, kiam preskaŭ dum ĉiu manĝo mi aŭdis pri ŝi ekzemple:
“Dek metrojn for de
la
tablo ŝi devas sidi, tiu larĝulino” kaj kiam vi tiam malice sur via seĝo sen la
plej eta spuro da afableco aŭ
humuro,
sed kiel fanatika malamiko troige provis imiti ŝin, kiel ekstreme naŭze laŭ via
gusto ŝi tie sidis. Kiom
ofte
tio kaj similo devis ripetiĝi, kiom malmulte vi fakte atingis per tio. Mi
kredas, ke tion kaŭzis, ke la elspezo
da
kolero kaj paŭtado ne ŝajnis esti en ĝusta proporcio kun la afero mem, oni ne
havis la senton, ke la
kolero
estiĝis pro tiu detalo “sidado malproksime de la tablo”, sed ke ĝi jam
dekomence ekzistis en sia tuta
grando
kaj nur hazarde prenis ĝuste tiun aferon kiel pretekston por ekfuriozi. Ĉar oni
estis konvinkita, ke
ĉiukaze
troviĝos preteksto, oni ne aparte bridis sin, krome oni indiferentiĝis sub la
konstanta minacado; ke
oni ne
estos batata, pri tio oni ja estis iom post iom preskaŭ certa. Oni fariĝis
malbonhumora, malatentema,
malobeema
infano, ĉiam pensante pri fuĝo, plejofte interna. Tiel vi suferis, tiel ni
suferis. Vi tute pravis laŭ
via
vidpunkto, se vi kun kunpremitaj dentoj kaj la gargaranta rido, kiu ĉe la unua
fojo estigis inferajn imagojn
al la
infano, kutimis diri amare (kiel nur lastatempe okaze de konstantinopla letero): “Kia socio!”[1]
Tute
senkongrua kun tiu pozicio rilate al viaj infanoj ŝajnis, kiam vi, kio ja ofte
okazis, vi publike plendis. Mi
konfesas,
ke mi kiel infano (poste ja tamen) havis nenian senton por tio kaj ne
komprenis, kiel vi entute
povis
atendi kompaton. Vi estis ĉiurilate tiom giganta; kiel vin povus interesi nia
kompato aŭ eĉ nia helpo? Vi
devis
tion ja envere malestimi, kiel ja ofte nin mem. Mi do ne kredis je la plendoj
kaj serĉis ian sekretan
intencon
malantaŭ ili. Nur poste mi komprenis, ke vi vere tre suferis pro la infanoj,
sed tiam, kiam la plendoj
ankoraŭ
sub aliaj kondiĉoj povintus atingi infanan, malfermitan, senpripensan, al ĉia
helpo pretan senton, ili
devis
esti por mi ree nur superklaraj eduk- kaj humiligrimedoj, en tiu senco ne tre
fortaj, sed kun la malutila
flankefiko,
ke la infano kutimiĝis ne preni seriozaj ĝuste tiajn aferojn, kiajn ĝi devintus
preni seriozaj.
Bonŝance
ekzistis ankaŭ esceptoj de tio, plej ofte kiam vi suferis silente kaj amo kaj
boneco kun sia forto
superis
ĉion kontraŭstaran kaj rekte kortuŝis. Tio estis tamen malofta, sed ĝi estis
belega. Ekzemple kiam
dum
varmegaj someroj tagmeze post la manĝo en la magazeno mi vidis vin laca iomete
dormi, kun la
kubuto
sur la pupitro, aŭ kiam vi dimanĉe elĉerpita venis al ni en la someran
feriejon; aŭ kiam vi ĉe grava
malsano
de la patrino tremanta pro ploro tenis vin ĉe la librokesto; aŭ kiam vi dum mia
lasta malsano
mallaŭte
venis al mi en la ĉambron de Ottla, restis ĉe la sojlo, nur streĉis la kolon
por vidi min en la lito kaj
pro
konsidero salutis nur per la mano. En tiaj tempoj oni kuŝigis sin kaj ploris
pro feliĉo kaj nun ree ploras,
dum oni
skribas ĝin.
Vi havas
ankaŭ aparte belan, tre malofte videblan manieron de diskreta, kontenta,
konsenta rideto, kiu
povas
tiun, al kiu ĝi estas destinita, tute feliĉigi. Mi ne memoras, ke ĝi estis
klare destinita al mi en mia
infanaĝo,
sed ĝi verŝajne ja okazis, ĉar kial vi rifuzintus ĝin al mi tiam, kiam mi
ŝajnis al vi ankoraŭ senkulpa
kaj
estis via granda espero. Cetere ankaŭ tiaj afablaj impresoj kun la tempo
rezultigis nenion alian ol
pligrandigi
mian kulposenton kaj fari la mondon al mi eĉ pli nekomprenebla.
Prefere mi
tenis min al io fakteca kaj daŭrema. Por almenaŭ iomete malcedi kontraŭ vi,
parte ankaŭ pro
speco
de venĝemo, mi baldaŭ komencis observi, kolekti, troigi etajn ridindaĵojn,
kiujn mi rimarkis ĉe vi. Kiel
vi
ekzemple facile lasis vin blindigi de ofte nur ŝajne pli altranga persono kaj
ĉiam denove povis rakonti pri
tio,
ekzemple pri ia imperiestra konsiliisto aŭ simila (aliflanke ankaŭ doloris min
io tia, ke vi, mia patro, kredis
bezoni
tiajn sensignifajn konfirmojn de via valoro kaj fanfaronis pro ili). Aŭ mi
observis vian preferon por
maldecaj,
prefere laŭte eligitaj parolturnoj, pri kiuj vi ridis, kvazaŭ vi dirintus ion
aparte brilan, dum temis nur
pri plata,
eta maldecaĵo (samtempe ĝi estis tamen ankaŭ ree min hontiganta esprimo de via
vivoforto). Da
tiaj
observaĵoj ekzistis kompreneble multegaj; mi estis feliĉa pro ili, ili estis
por mi kaŭzo por kaŝflustri kaj
ŝerci,
vi kelkfoje rimarkis tion, koleris pri ĝi, kredis ĝin malicaĵo, malrespekto,
sed kredu min, ĝi estis por mi
nenio
alia ol cetere maltaŭga rimedo por memkonservo, estis ŝercoj, kiajn oni
disvastigas pri dioj kaj reĝoj,
ŝercoj,
kiuj ne nur estis kunigeblaj kun la plej profunda respekto, sed eĉ apartenas al
ĝi.
Ankaŭ vi
cetere, sekve de via simila situacio kontraŭ mi, provis specon da defendo. Vi
kutimis atentigi pri tio,
kiom
troige bone mi fartis kaj kiom bone mi envere estas traktita. Tio estas ĝusta,
sed mi ne kredas, ke tio
sub la ekzistantaj
kondiĉoj esence utilis al mi.
Estas vere,
ke la patrino estis al mi senlime bonkora, sed ĉio ĉi estis por mi en rilato al
vi, do en nebona
rilato.
La patrino havis senkonscie la rolon de la pelanto dum ĉasado. Se jam via
edukado per ia
malverŝajna
okazo per estigo de spitemo, malŝato aŭ eĉ malamo povintus starigi min sur
proprajn piedojn,
tiam
mia patrino kompensis tion per boneco, saĝa parolado (ŝi estis en mia infanaĝo
la prabildo de la
saĝeco),
per propeto, kaj mi estis repelita en vian cirklon, el kiu mi alie eble, je mia
kaj via avantaĝo, estus
liberiĝinta.
Aŭ estis tiel, ke ne okazis vera repaciĝo, ke la patrino protektis min antaŭ vi
nur sekrete, donis al
mi ion
a permesis al mi ion sekrete, poste mi estis antaŭ vi ree la kaŝema estaĵo, la
trompisto, la
kulpkonscia,
kiu pro sia nenieco povis atingi eĉ tion, kion li konsideris sia rajto, nur per
ŝtelvojo. Nature mi sekve
kutimiĝis
serĉi per tiaj vojoj ankaŭ tion, je kio mi eĉ miaopinie ne havis rajton. Tio
estis ree pligrandigo de
mia
kulpkonscio.
Estas vere
ankaŭ, ke vi apenaŭ iam vere batis min. Sed la kriegado, la ruĝiĝo de via
vizaĝo, la urĝa
malfiksado
de viaj ŝelkoj, ilia preteco sur la seĝapogilo, estis por mi preskaŭ pli aĉega.
Estas kvazaŭ iu estas
pendumota.
Se li estas vere pendumita, tiam li estas morta kaj ĉio pasinta. Sed se li
devas laŭvivi ĉiujn
preparojn
de la pendumado kaj nur dum la maŝo pendas antaŭ lia vizaĝo li aŭdas pri sia
amnestio, tiam li
povas
suferi je tio dum sia tuta vivo. Krome el tiuj multaj fojoj, kie mi laŭ via
klare montrita opinio meritis
batadon,
kiun mi apenaŭ evitis pro via graco, ree amasiĝis nur granda kulpokonscio. De
ĉiuj flankoj mi fariĝis
ŝulda
al vi.
De ĉiam vi
riproĉis al mi (al mi sole aŭ antaŭ aliuloj, pri la humiliga flanko de la lasta
vi ne havis senton, la
aferoj
de viaj infanoj estis ĉiam publikaj), ke mi vivis danke al via laboro sen
mankoj en trankvileco,
varmeco,
abundo. Mi pensas pri rimarkoj , kiuj en mia cerbo certe faris sulkojn, kiaj:
“Jam sepjara mi devis
per la
ĉaro veturi tra la vilaĝoj.” “Ni devis ĉiuj dormi en unu ĉambro.” “Ni estis
feliĉaj, kiam ni havis
terpomojn.”
“Dum jaroj mi havis pro nesufiĉa vintra vestaĵo malfermajn vundojn ĉe la
kruroj.” “Kiel eta knabo
mi
devis jam al Pisek en la magazenon.” “De mia hejmo mi ricevis nenion, eĉ ne ĉe
la militservo, mi eĉ
sendis
monon hejmen.” “Sed tamen, tamen - la patro estis ĉiam la patro. Kiu scias tion
hodiaŭ! Kion scias la
infanoj!
Tion suferis neniu! Ĉu tion hodiaŭ komprenas infano?” Tiaj rakontoj povintus sub
aliaj kondiĉoj esti
bonega
edukrimedo, ili povintus kuraĝigi kaj fortigi por superi la samajn plagojn kaj
malhavojn, kiujn spertis
la
patro. Sed tion vi ja tute ne volis, la situacio aliiĝis ĝuste pro la rezulto
de via penado, ne ekzistis okazo
por distingi
sin en la maniero, en kiu distingiĝis vi. Tian okazon oni devintus krei, per
perforto kaj revolucio,
oni
devintus fuĝi de la hejmo (kondiĉe ke oni havus la decidkapablon kaj la forton
por tio kaj ke la patrino
siavice
ne kontraŭagus per siaj rimedoj). Sed ĉion ĉi vi ja tute ne volis, tion vi
nomis sendankemo, ekzalteco,
malobeo,
perfido, frenezo. Dum vi do unuflanke per ekzemplo, rakonto kaj hontigo logis
al tio, vi
malpermesis
ĝin aliflanke plej severe. Alie vi ekzemple devintus, sen konsideri la flankajn
kondiĉojn, esti
ravita
de la Zürau-a aventuro de Ottla. Ŝi volis
al la kamparo, de kiu vi venis, ŝi volis laboron kaj malhavojn,
kiajn vi
havis, ŝi ne volis ĝui viajn laborsukcesojn, kiel ankaŭ vi estis sendependa de
via patro. Ĉu tiuj estis
tiom
teruraj intencoj? Tiom foraj de via ekzemplo kaj de via instruo? Bone, la
intencoj de Ottla malsukcesis
finrezulte,
estis eble iom tro ridinde plenumataj, kun tro da bruo, ŝi ne sufiĉe konsideris
siajn gepatrojn. Sed
ĉu tio
estis ekskluzive ŝia kulpo, ĉu ne ankaŭ la kulpo de la kondiĉoj kaj precipe de
tio, ke vi estis al ŝi
tiom
fremdigita? Ĉu ŝi estis al vi (kiel vi poste volis persuadi vin mem) malpli
fremdigita en la magazeno ol
poste
en Zürau? Kaj ĉu vi ne havintus tute certe la povon (kondiĉe ke vi povintus
superi vin mem al tio), fari
per
kuraĝigo, konsilo kaj inspektado, eble eĉ nur per tolerado el tiu aventuro ion
tre bonan?
Sekve al
tiaj spertoj vi kutimis en amara ŝerco diri, ke ni fartis tro bone. Sed tiu
ŝerco en certa senco ne
estas
ŝerco. Tion, kion vi devis perlukti, ni ricevis el via mano, sed la luktadon
pri la ekstera vivo, kiu estis al
vi tuj
alirebla kaj kiu kompreneble ankaŭ al ni ne estas ŝparita, tiun ni devas lukti
nur malfrue, per infanforto
en
plenkreska aĝo. Mi ne diras, ke nia situacio pro tio estas nepre malpli favora
ol estis la via, pli ĝuste ĝi
estas
al via verŝajne samvalora - (ĉe kio tamen la bazaj dispozicioj ne estas
komparataj), ni estas nur en tio
malavantaĝitaj,
ke ni ne povas fanfaroni pri nia mizero kaj neniun povas humiligi, kiel vi
faris pri via mizero.
Mi
ankaŭ ne neas, ke estintus la ebleco, ke mi vere ĝuste povintus ĝui, uzi la
fruktojn de via granda kaj
sukcesa
laboro kaj per ili plulabori je via granda ĝojo, sed tion kontraŭstaris nia
fremdiĝo. Mi povis ĝui, kion
vi
donis, sed nur en hontiĝo, laceco, malforteco, kulpkonscio. Pri tio mi povis
esti dankema al vi nur en
almozula
maniero, ne per la ago.
La plia
ekstera rezulto de la tuta ĉi edukado estis, ke mi fuĝis ĉion, kio eĉ
malproksime memorigis vin. Unue
la
magazenon. En si mem kaj precipe en la infanaĝo, kiam ĝi estis stratmagazeno,
ĝi devintus tre ĝojigi min,
ĝi
estis tiel viva, vespere lumigata, oni vidis, oni aŭdis multon, povis helpi ie
kej tie, sin distingi, sed precipe
admiri
vin pro viaj brilaj komercaj talentoj, kiel vi vendis, traktis la homojn, faris
ŝercojn, estis senlaca, en
dubaj
kazoj tuj sciis la decidon kaj tiel plu; eĉ kiel vi enpakis aŭ malfermis
keston, estis vidinda spektaklo kaj
ĉio ĉi
estas entute ne la plej malbona infanlernejo. Sed ĉar vi iom post iom de ĉiuj
flankoj timigis min kaj la
magazeno
kaj vi estis por mi identaj, ankaŭ la magazeno ne estis plu agrabla por mi. Aferoj,
kiuj unue estis
por mi
memkompreneblaj, turmentis, hontigis min, precipe via traktado de la dungitaro. Mi ne scias, eble
ĝi
estis
tia en la plej multaj magazenoj (en la Assicurazioni Generali, ekzemple, ĝi
estis miatempe vere simila,
mi
klarigis tie al la direktoro, ne tute laŭvere, sed ankaŭ ne tute mensoge, mian
maldungon per tio, ke mi ne
povis
elteni la insultadon, kiu cetere neniam rekte celis min; mi estis en tio tro
dolore sentema jam ekde la
hejmo),
sed la aliaj magazenoj ne interesis min en la infanaĝo. Sed vin mi aŭdis kaj
vidis en la magazeno
kriegi,
insulti kaj furiozi, kiel ĝi laŭ mia tiama opinio nenie en la tuta mondo okazas.
Kaj ne nur insultadon,
ankaŭ
ceteran tiranadon. Kiel vi ekzemple varojn, pri kiuj vi volis ke oni ne konfuzu
ilin kun aliaj, per puŝo
deĵetis
de la pupitro - nur la senkonscieco de via kolero senkulpigas vin iomete - kaj
kiel la komizo devis ilin
relevi.
Aŭ via konstanta diro rilate al pulmomalsana
komizo: “Li krevu, la malsana hundo.” Vi nomis la
dungitojn
“pagataj malamikoj”, tio ili estis ankaŭ, sed eĉ antaŭ ol ili fariĝis tiaj, vi
ŝajnis al mi esti ilia “paganta
malamiko”.
Tie mi ricevis ankaŭ la grandan instruon, ke vi povis esti maljusta; ĉe mi tion
mi ne baldaŭ
rimarkintus,
ĉe mi ja amasiĝis tro da kulposento, kiu pravigis vin; sed tie estis laŭ mia,
poste kompreneble
iomete,
sed ne tro korektita infanopinio fremdaj homoj, kiuj ja laboris por ni kaj pro
tio devis vivi en konstanta
timo
antaŭ vi. Kompreneble mi tie troigis, kaj precize pro tio, ĉar mi senhezite
supozis, ke vi efikis sur ilin
same
terure kiel sur min. Se estus tiel, ili vere ne povintus vivi; sed ĉar ili
estis plenkreskaj homoj kun plej
ofte
bonegaj nervoj, ili senpene deskuis de si la insultadon, kaj ĝi malutilis fine
multe pli al vi ol al ili. Sed al
mi tio
igis la magazenon neeltenebla, tiu ĉi memorigis min multe tro pri mia rilato al
vi: vi estis, aparte de la
entreprenista
intereso kaj aparte de via despoteco jam kiel komercisto tiom supera al ĉiuj,
kiuj iam lernis ĉe
vi, ke
neniu el iliaj faroj povis kontentigi vin, simile nekontentigita vi devis esti
ankaŭ de mi. Pro tio mi devige
apartenis
al la partio de la dungitaro, cetere ankaŭ pro tio, ĉar mi jam pro timemo ne
komprenis, kial oni
povis
tiel insulti fremdulon kaj ĉar mi pro tio pro timemo volis iel repacigi la
miaopinie terure incititan
dungitaron
kun vi, kun nia familio jam pro mia propra sekureco. Por tio ne sufiĉis
ordinara, deca konduto
kontraŭ
la dungitaro, eĉ ne plu modesta konduto, pli ĝuste mi devis esti humila, ne nur
unue saluti, sed
laŭeble
ankaŭ malhelpi la resaluton. Kaj se mi, la sensignifa persono, lekintus sube al
ili la piedojn, tio eĉ
delonge
ne estus kompenso por tio, kiel vi, la mastro, supre hakis sur ilin. Tiu
rilato, en kiu mi ĉi tie aliris
kunhomojn,
efikis pli vaste ol nur en la magazeno kaj pluefikis en la estonteco (io
simila, sed ne tiom
danĝera
kaj profunda kiel ĉe mi, estas ekzemple ankaŭ la prefero
de Ottla por la rilatoj kun malriĉuloj, la
kunsidado
kun la servistino, kio tiom kolerigas vin, kaj simile). Fine mi preskaŭ timis
la magazenon, kaj
ĉiukaze
ĝi jam delonge ne plu estis mia afero, antaŭ ol mi frekventis la gimnazion kaj
per tio ankoraŭ pli
distanciĝis
de ĝi. Ĝi ankaŭ ŝajnis por miaj kapabloj tute neatingebla, ĉar ĝi, kiel vi
diris mem, foruzis eĉ la
viajn. Vi
poste provis (por mi tio estas hodiaŭ kortuŝa kaj hontiga) tiri el mia vin
doloranta malinklino kontraŭ
la
magazeno, kontraŭ via kreaĵo, tamen ioman dolĉecon por vi, asertante ke mankas al mi la komerca
sento,
ke mi havas pli altajn ideojn en la kapo kaj simile. La patrino kompreneble
ĝojis pri tiu klarigo, kiun vi
eldevigis
el vi, kaj ankaŭ mi en mia vanteco kaj mizero lasis min influi de ĝi. Sed se
vere estus aŭ nur
precipe
estus la “pli altaj ideoj”, kiuj malemigis min de la magazeno, ili devintus
esprimi sin alimaniere ol lasi
min
trankvile kaj timeme naĝi tra la
gimnazio kaj tra la studado de juro, ĝis kiam mi definitive alvenis ĉe la
oficista skribtablo.
Se mi volis
fuĝi antaŭ vi, mi devis ankaŭ fuĝi antaŭ la familio, eĉ antaŭ la patrino. Oni
certe povis ĉiam trovi
protekton
ĉe ŝi, sed nur en rilato kun vi. Ŝi amis vin tro kaj estis tro fidele al vi
submetita, ol ke ŝi povintus en
la
lukto de la infano daŭre esti memstara spirita potenco. Ĝusta instinkto de la
infano cetere, ĉar la patrino
kun la
jaroj ligiĝis al vi ĉiam ankoraŭ pli intense; dum ŝi ĉiam, kiom koncernis ŝin
mem, konservis sian
memstarecon
en plej etaj limoj bele kaj tenere kaj sen iam grave ĉagreni vin, en la kuro de
la jaroj ŝi ja
blinde
transprenis ĉiam pli komplete, pli en la sento ol en la menso, viajn juĝojn kaj
kondamnojn rilate al la
infanoj,
precipe en la certe grava kazo de Ottla. Oni ja memoru ĉiam, kiom turmenta kaj
ekstreme foruziga
estis
la pozicio de la patrino en la familio. Ŝi penegis en la magazeno, en la
dommastrumado, kunsuferis
ĉiujn
malsanojn de la familio duoble, sed la krono de ĉio estis, kion ŝi suferis en
sia interpozicio inter vi kaj
ni. Vi
estis ĉiam ama kaj konsiderema al ŝi, sed en tiu rilato vi same malmulte
domaĝis ŝin kiel ni.
Senkonsidere
ni marteladis ŝin, vi de via flanko, ni de nia. Estis distraĵo, oni ne pensis
pri io malica, oni
pensis
nur pri la batalo, kiun vi faris kun ni, kiun ni faris kun vi, kaj ni petolegis
sur lapatrino. Ankaŭ ne estis
bona
kontribuo al la infanedukado, kiel vi - sen ajna kulpo viaflanke - turmentis
ŝin pro ni. Tio ŝajne eĉ
pravigis
nian alie ne pravigeblan konduton kontraŭ ŝi. Kiom ŝi suferis de ni pro vi kaj
de vi pro ni, sen kalkuli
tiujn
okazojn, en kiuj vi pravis, ĉar ŝi dorlote fuŝedukis nin, kvankam ankaŭ eĉ tiu
“dorlota fuŝedukado”
kelkfoje
povis esti nur iu diskreta, senkonscia kontraŭdemonstrado kontraŭ via sistemo. Kompreneble
la
patrino
ne povintus ĉion ĉi elteni, se ŝi ne prenintus la eltenforton el la amo al ni
ĉiuj kaj el la feliĉo de tiu
amo.
La fratinoj
iris nur parte kun mi. Plej bonŝanca en sia rilato kun vi estis Valli. Plej
proksime al la patrino, ŝi
adaptiĝis
al vi ankaŭ simile, sen multa penado kaj damaĝo. Sed vi ankaŭ akceptis ŝin,
ĝuste en memoro pri
la
patrino, pli afable, kvankam malmulta Kafka materialo estis en ŝi. Sed eble
ĝuste tio konvenis al vi; kie
estis
nenio Kafka, eĉ vi ne povis postuli ion tian; vi ankaŭ ne havis la senton kiel
ĉe ni aliaj, ke ĉi tie perdiĝas
io
nepre savenda. Cetere vi eble neniam aparte amis la Kafkecon, se ĝi
manifestiĝis en virinoj. La rilato de
Valli
al vi fariĝintus eble eĉ pli afabla, se ni aliaj ne iomete ĝenintus ĝin.
Elli estas
la sola ekzemplo por preskaŭ kompleta sukceso de elrompiĝo el via cirklo. En
ŝia infaneco mi plej
malmulte
atendis tion de ŝi. Ŝi estis ja tiel peza, laca, timema, malbonhumora,
kulpkonscia, superhumila,
malica,
pigra, frandema, avara infano, mi povis apenaŭ rigardi ŝin, tute ne alparoli,
tiom ŝi memorigis min pri
mi mem,
tiom simile ŝi staris sub la sama edukpremo. Precipe ŝia avareco estis al mi abomena, ĉar mi havis
ĝin
eble eĉ pli. Avareco estas ja unu el la plej fidindaj signoj de profunda
malfeliĉo; mi estis tiom malcerta je
ĉio, ke
mi posedis fakte nur tion, kion mi jam tenis en la manoj aŭ en la buŝo aŭ kio
almenaŭ estis survoje
tien,
kaj ĝuste tion ŝi, kiu estis en simila situo, plej volonte forprenis de mi. Sed
ĉio ĉi ŝanĝiĝis, kiam ŝi,
junaĝe,
tio estas plej grave, forlasis la hejmon, edziniĝis, naskis infanojn, ŝi
fariĝis gaja, senzorga, kuraĝa,
larĝanima,
malegoisma, esperema. Estas preskaŭ nekredeble, kiel vi envere tute ne rimarkis
tiun ŝanĝon kaj
ĉiukaze
ne taksis laŭmerite, tiom vi estis blindigita de la kolero, kiun vi de ĉiam
havis kontraŭ ŝi kaj fakte
ankoraŭ
senŝanĝe havas, nur ke tiu kolero nun fariĝis malpli aktuala, ĉar Elli ne plu
loĝas ĉe ni kaj krome via
amo al
Felix kaj la inklino al Karl malgravigis ĝin. Nur Gerti devas kelkfoje ankoraŭ
pagi ĝin.
Pri Ottla mi
apenaŭ kuraĝas skribi; mi scias, ke per tio mi riskas la tutan esperitan efikon
de la letero. En
normalaj
kondiĉoj, do se ŝin ne trafas iu aparta mizero aŭ danĝero, vi havas por ŝi nur
malamon; vi mem ja
koncedis
al mi, ke ŝi laŭ via opinio intence konstante
faras al vi suferon kaj ĉagrenon, kaj dum vi suferas pro
ŝi, ŝi
estas kontenta kaj ĝojas. Do speco de diablo. Kia monstra fremdiĝo, ankoraŭ pli
granda ol inter vi kaj
mi,
devis interveni inter vi kaj ŝi, por ke ebliĝu tia monstra mistakso. Ŝi estas
tiom malproksima de vi, ke vi
ne plu
vidas ŝin, sed anstataŭigas ŝin per fantomo, kie vi supozas ŝin. Mi koncedas,
ke vi havis aparte
malfacilan
ludon kun ŝi. Mi ja ne tute travidas la tre komplikan kazon, sed ĉiukaze ĉi tie
estis ia speco de
Löwy,
provizita per la plej bonaj Kafkaj armiloj.
Inter ni ne estis vera batalo; mi estis baldaŭ likvidita; kio
restis,
estis fuĝo, amariĝo, funebro, interna batalo. Sed vi ambaŭ estis ĉiam en
batalpozicio, ĉiam freŝaj,
ĉiam
plenfortaj. Same grandioza kiel senespera aspekto. En la plej unua tempo vi
ambaŭ ja certe estis
reciproke
tre proksimaj, ĉar eĉ nuntempe de ni kvar estas Ottla eble la plej pura
reprezentado de la edzeco
inter
vi kaj la patrino kaj de la fortoj, kiuj tie ligiĝis. Mi ne scias kio forigis
de vi ambaŭ la feliĉon de konkordo
inter
patro kaj infano, mi nur emas kredi, ke la evoluo estis simila kiel ĉe mi. Ĉe
via flanko la tiraneco de via
naturo,
ĉe ŝia flanko la Löwy-eca spitemo, sentemo, justosento, maltrankvilo, kaj ĉio
ĉi apogite de la konscio
pri la
Kafka forto. Certe ankaŭ mi influis ŝin, tamen apenaŭ per mia propra iniciato,
sed per la sola fakto de
mia
ekzisto. Ŝi cetere ja venis kiel lasta en jam ekzistantajn potencrilatojn kaj
el la multa disponebla
materialo
povis fari mem sian opinion. Mi povas eĉ supozi, ke en sia naturo ŝi dum certa
tempo ŝanceliĝis,
ĉu ĵeti
sin al via brusto aŭ al tiu de la kontraŭuloj, evidente vi tiam preterlasis ion
aŭ repuŝis ŝin, sed vi
ambaŭ
fariĝintus, se nur estus eble, brilega paro de konkordo. Per tio mi ja
perdintus aliancanon, sed la
aspekto
de vi ambaŭ riĉe kompensintus min, krome vi per la nemezurebla feliĉo trovi
almenaŭ en unu infano
plenan
kontentiĝon, estus multe transformiĝinta favore al mi. Ĉio ĉi estas hodiaŭ
tamen nur revo. Ottla ne
havas
ligon kun la patro, devas serĉi sian vojon sola, kiel mi, kaj pro la plio da
optimismo, memfido, sano,
senskrupuleco,
kiun ŝi havas kompare kun mi, ŝi estas en viaj okuloj pli malica kaj perfida ol
mi. Mi
komprenas
tion; vidate de vi, ŝi ne povas esti alie. Ja, ŝi mem kapablas rigardi sin per
viaj okuloj, kunsenti
vian
suferon kaj pri tio - ne esti malespera, malespero estas afero mia - sed esti
tre malĝoja. Estas vere ke
vi
vidas nin ofte - en ŝajna kontraŭeco al tio - kune, ni flustras, ridas, ie kaj
tie vi aŭdas paroli pri vi. Vi havas
la
impreson pri konspirantoj. Strangaj konspirantoj. Vi estas tamen ĉeftemo de
niaj interparoladoj kiel de nia
pensado
ekde ĉiam, sed vere ne por elpensi ion kontraŭ vi, ni sidas kune, sed por kune
parolante trapensi,
kun ĉia
fortostreĉo, ŝerce kaj serioze, ame, spite, kolere, abomene, submetiĝe,
kulpkonscie, kun ĉiuj fortoj
de kapo
kaj koro, tiun teruran proceson ŝvebantan inter ni kaj vi, en ĉiuj detaloj, de
ĉiuj flankoj, ĉe ĉiuj
okazoj,
el ĉiuj distancoj kune priparoli, tiun proceson, en kiu vi konstante pretendas
esti juĝisto, dum vi,
almenaŭ
plejparte (ĉi tie mi lasas la pordon malfermita al ĉiaj eraroj, kiuj
kompreneble povas okazi al mi)
estas
same malforta kaj blindigita partio kiel ni.
En la tuta
kunteksto instruriĉa ekzemplo por la efiko de via edukado estis Irma. Unuflanke ŝi ja estis
fremdulino,
jam plenkreska venis en vian magazenon, rilatis kun vi precipe kiel sia ĉefo,
estis do nur parte
elmetita
al via influo kaj en aĝo jam rezistokapabla; sed aliflanke ŝi estis ankaŭ
sangparenco, admiris en vi la
fraton
de sia patro, kaj vi havis super ŝi pli ol la nuran potencon de ĉefo. Kaj
malgraŭ tio ŝi, kiu en sia
malforta
korpo estis tiom kapabla, saĝa, laborema, modesta, fidinda, malegoisma, fidela,
kiu amis vin kiel
onklon
kaj admiris kiel ĉefon, kiu en aliaj postenoj antaŭe kaj poste pruviĝis taŭga,
ne estis tre bona oficisto
por vi.
Ŝi estis simple, kompreneble ankaŭ de ni premigite, fronte al vi proksime de la
infanpozicio, kaj via
fleksiva
povo de via naturo estis eĉ por ŝi tiom forta, ke en ŝi (kvankam nur en rilato
kun vi kaj, espereble,
sen la
pli profunda ĉagreno de la infano) evoluis forgesemo, neglektemo, acida humuro,
eble eĉ iomete da
spitemo,
kiom ŝi entute kapablis je tio; ĉe tio mi tute ne enkalkulis, ke ŝi estis
malsaniĝema, ankaŭ krome ne
tre
feliĉa kaj ke deprima hejmeco pezis sur ŝi. La por mi rilatoriĉan aspekton de
via rilato al ŝi vi resumis en
frazo
por ni klasikiĝinta, preskaŭ blasfema, sed ĝuste pro la naiveco de via
homtraktado tre pruva: “La
dibeatulino
postlasis al mi multe da porkaĵo.”
Mi povus
priskribi eĉ pli larĝajn rondojn de via influo kaj de la batalo kontraŭ ĝi, sed
tie mi tuŝus jam
malcertan
terenon kaj devus konstrui; krome vi, ju pli vi malproksimiĝas de la magazeno
kaj de la familio,
des pli
vi fariĝas afabla, cedema, ĝentila, respektema, kunsentema kaj partoprenema,
same kiel ja
ekzemple
ankaŭ aŭtokrato, se li jam foje estas ekster la limoj de sia lando, ne havas
kaŭzon daŭre esti
tiraneca
kaj povas bonintence ekrilati ankaŭ kun plej malsupraj homoj. Fakte vi ja
ekzemple sur grupobildoj
el
Francensbad staris ĉiam tiel granda kaj gaja inter la etaj grumblemaj homoj,
kiel reĝo vojaĝe. De tio ja
ankaŭ
la infanoj povintus profiti, kondiĉe ke ili jam, kio estis neebla, en la
infanaĝo kapablintus ekkoni tion,
kaj
ekzemple mi ne devintus loĝi konstante en la por tiel diri plej interna, plej
severa, enfermanta ringo de
via
influo, kiel mi ja fakte faris.
Per tio mi
ne nur perdis la familian senton, kiel vi diras, male, mi havis pli ĝuste
ankoraŭ senton por la
familio,
tamen precipe negative por la (kompreneble neniam finebla) interna disiĝo de
vi. Sed la rilatoj al la
homoj
ekster la familio suferis pro via influo eble eĉ pli. Vi tute eraras, se vi
kredas, ke por la aliaj homoj mi
faras
pro amo kaj fideleco ĉion, por vi kaj la familio pro malvarmo kaj perfido
nenion. Mi ripetas je la deka
fojo:
ankaŭ alikaze mi fariĝintus verŝajne homevitema, timema homo, sed de tie estas
ankoraŭ longa,
malluma
vojo ĝis tien, kie mi fakte alvenis. (Ĝis nun en tiu ĉi letero mi intence
prisilentis relative malmulton,
sed nun
kaj poste mi devos prisilenti iom, kion - antaŭ vi kaj mi - konfesi estas
ankoraŭ tro malfacila por mi.
Mi
diras tion tial, por ke vi, se la kompleta bildo ie kaj tie fariĝus iom
malklara, ne kredu, ke tion kulpas
manko
de pruvoj, pli ĝuste ekzistas pruvoj kapablaj fari la bildon neelteneble kruda.
Ne facilas en tio trovi ion
mezan.)
Cetere sufiĉas ĉi tie memori pri io antaŭa: Mi perdis antaŭ vi la memfidon,
anstataŭe interŝanĝis
senliman
kulpkonscion. (Memorante tiun senlimecon mi iam skribis pri iu ĝuste: “Li timas, ke la honto
transvivos
eĉ lin.”) Mi ne povis subite transformi min, kiam mi ekestis kun aliaj
homoj, sed antaŭ ili mi pli
ĝuste enprofundiĝis
ankoraŭ pli en la kulpkonscion, ĉar mi devis ja, kiel mi jam diris, kompensi ĉe
ili, kion vi
en la
magazeno sub mia kunrespondeco kulpis al ili. Krome vi havis ja kontraŭ ĉiu,
kun kiu mi rilatis,
malkaŝe
aŭ sekrete ion por obĵeti, ankaŭ tion mi devis pardonpeti ĉe li. La malfido,
kiun vi en magazeno kaj
familio
provis instrui al mi kontraŭ la plej multaj homoj (nomu al mi unu en la
infanaĝo iel por mi gravan
homon,
kiun vi ne almenaŭ unufoje ĝisfunde trakritikis) kaj kiu kurioze tute ne ŝarĝis
vin (vi simple estis
sufiĉe
forta por elteni ĝin, krome ĝi estis en realo eble nur emblemo de aŭtokrato) -
tiu malfido, kiu al mi
etulo
por la propraj okuloj neniam konfirmiĝis, ĉar mi vidis ĉie nur neatingeble
elstarajn homojn, fariĝis en mi
malfido
al mi mem kaj konstanta angoro antaŭ ĉio alia. Tie mi ĝenerale do certe ne
povis savi min antaŭ vi.
Ke vi
trompiĝis en tio, havis eble sian kaŭzon en tio, ke vi de mia homrilatoj envere
nenion eksciis, kaj
malfide
kaj ĵaluze (ĉu mi neas, ke vi amas min?) supozis, ke la malhavon de familia
vivo mi devas ie aliloke
kompensi,
ĉar estus ja neeble, ke mi vivas ekstere sammaniere. En tiu rilato mi havis
cetere en mia
infanaĝo
ankoraŭ certan konsolon ĝuste en la malfido en mian juĝon; mi diris al mi: “Vi
certe troigas, sentas,
kiel
ĉiam faras la junuloj, la bagatelaĵojn tro kiel grandan escepton.” Sed tiun
konsolon mi poste ĉe
kreskanta
mondkompreno preskaŭ perdis.
Same
malmultan savon antaŭ vi mi trovis en la judeco. Ĉi tie per si mem savo ja
estus pensebla, sed eĉ pli,
estus
pensebla, ke ni ambaŭ trovintus nin en la judeco aŭ ke ni eĉ unuanime elirintus
el ĝi. Sed kia estis la
judeco,
kiun mi ricevis de vi! En la paso de la jaroj mi prenis pozicion rilate al ĝi
en proksimume tri manieroj.
Kiel infano
mi riproĉis al mi, en akordo kun vi, pro tio ke mi ne sufiĉe iris en la
templon, ne fastis kaj tiel plu.
Mi
kredis fari ion maljustan ne al mi, sed al vi, kaj kulpokonscio, kiu ja ĉiam
pretis, trakuris min.
Poste, kiel
juna homo, mi ne komprenis, kiel vi per la nenio da judeco, pri kiu vi
disponis, povis riproĉi al mi,
ke mi
(jam pro pieco, kiel vi esprimis vin) ne klopodas plenumi similan nenion. Vere
ja estis, kiom mi povis
vidi,
nenio, ŝerco, eĉ ne ŝerco. Kvar tagojn en la
jaro vi iris en la templon, estis tie minimume pli
proksimajal
la indiferentuloj ol al tiuj, kiuj prenis ĝin serioza, plenumis pacience
la preĝojn kiel formalaĵon, kelkfoje
mirigis
min per tio, ke vi kapablis montri al mi en la preĝlibro la teksteron
deklamatan, cetere mi rajtis, se mi
nur
estis (tio estis la ĉefa afero) en la templo, tie vagadi kie ajn mi volis. Mi
do traoscedis kaj tradormetis la
multajn
horojn (mi tiom enuis poste, mi kredas, nur dum la danckurso) kaj provis
laŭeble trovi ian ĝojon pri la
kelkaj
malgrandaj distraĵoj, kiuj okazis tie, ekzemple kiam oni malfermis la federan keston, kio ĉiam
memorigis
min pri la pafbudoj, kie ankaŭ, se oni trafis en nigron, malfermiĝis
kestopordo, nur ke tie elvenis
io
interesa kaj ĉi tie ĉiam denove nur la malnovaj pupoj sen kapoj. Cetere mi tie
ankaŭ multe timis, ne nur,
kiel
kompreneble, antaŭ la multaj homoj, kun kiuj oni pli proksime ekrilatis, sed
ankaŭ pro tio, ke vi foje
preterpase
rimarkigis, ke ankaŭ mi povas esti alvokata al la
torao. Pro tio mi tremis dum jaroj. Sed krome mi
ne
estis grave ĝenata en mia enuo, se ne de la barmicvo,
kiu postulis tamen nur ridindan parkeron,
kondukis
do nur al ridinda ekzamen-efikeco, kaj krome, kio koncernas vin, de etaj,
malgravaj incidentoj,
ekzemple
kiam vi estis alvokita al la torao kaj tiun laŭ mia sento ekskluzive socian
eventon bone travivis aŭ
kiam vi
dum la animmemorfesto restis en la
templo kaj mi estis foririgata, kio estigis en mi dum longa tempo,
evidente
pro la foririgateco kaj manke de ĉia pli profunda kunsento, la apenaŭ
konsciiĝanta sento, ke temas
ĉi tie
pri io maldeca. - Tia ĝi estis en la templo, hejme ĝi estis eble ankoraŭ pli
mizera kaj limiĝis al la unua
sedera vespero, kiu fariĝis ĉiam pli komedio
kun rideksplodoj, kvankam sub la influo de la pligrandiĝantaj
infanoj.
(Kial vi adaptiĝis al tiu influo? Ĉar vi estigis ĝin.) Vi estis do la
kredmaterialo, kiu estis al mi
transdonita,
al tio venis maksimume ankoraŭ la etendita
mano, kiu montris al “la filoj de la milionulo Fuchs”,
kiuj ĉe
altaj festotagoj estis en la templo kun sia patro. Kiel fari el tiu materialo
ion pli bonan ol plejeble
rapide
seniĝi je ĝi, tion mi ne sciis; ĝuste tiu seniĝo ŝajnis al mi la plej pia ago.
Ankoraŭ pli
poste mi tamen denove vidis la aferon alie kaj komprenis, kial vi rajtis kredi,
ke mi ankaŭ en tiu
rilato
malice perfidas vin. El la eta getosimila
vilaĝkomunumo vi kunportis vere ioman judecon, tio ne estis
multe
kaj ankoraŭ iomete perdiĝis en la urbo kaj ĉe
la militservo, tamen sufiĉis ankoraŭ la impresoj kaj
memoroj
el la juneco tute ĝuste por speco da juda vivo, precipe ĉar vi ja ne bezonis
multe da tia helpo, sed
estis
de tre fortika tribo kaj vi mem apenaŭ povis esti afekciata de religiaj duboj,
se ili ne miksiĝis kun sociaj
duboj. Fakte
la kredo gvidanta vian vivon konsistis en tio, ke vi kredis je la nepra ĝusteco
de la opinioj de
certa
juda sociklaso kaj envere do, ĉar tiuj opinioj apartenis al via naturo, vi
kredis vin mem. Eĉ en tio estis
ankoraŭ
sufiĉe da judeco, sed por pli-tradicii ĝi estis por la infano tro malmulte, ĝi
komplete forgutis, dum vi
transdonis
ĝin. Parte ĝi estis netransdoneblaj memoraĵoj el la juneco, parte via timata
naturo. Estis ankaŭ
neeble
komprenigi al infano, kiu pro pura timemo superakre observas, ke la kelkaj
neniaĵoj, kiujn vi plenumis
nome de
la judeco per indiferento konforma al ilia nenieco, povis havi ian pli altan
sencon. Por vi ili havis
sencon
kiel etaj memoraĵoj pri antaŭaj tempoj, kaj pro tio vi volis transdoni ilin al
mi, sed povis tion, ĉar ili
havis
ja ankaŭ por vi plu nenian propran valoron, sole per persvadoj aŭ minacoj;
unuflanke tio ne povis
prosperi
kaj aliflanke, ĉar vi tute ne ekkonis ĉi tie vian malfortan pozicion, ĝi devis
tre kolerigi vin kontraŭ mi
pro mia
ŝajna obstineco.
Ĉio ĉi ja
ne estas izolita fenomeno, simile estis ĉe granda parto de tiu ĉi juda transira generacio, kiu elmigris
de
ankoraŭ relative pia kamparo en la urbojn; tio okazis per si mem, sed ĝuste al
nia rilato, kiu ja ne suferis
mankon
da akrecoj, ĝi aldonis plian sufiĉe doloran. Tamen kredu ankaŭ pri tiu punkto,
same kiel mi, je via
senkulpeco,
sed klarigu tiun senkulpecon per via naturo kaj per la tiutempaj kondiĉoj, sed
ne per la nuraj
eksteraj
cirkonstancoj, do ne diru ekzemple, ke vi havis tro da aliaj laboroj kaj zorgoj
por okupiĝi ankaŭ pri
tiaj
aferoj. Tiumaniere vi kutimas el via senduba senkulpeco tordi maljustan
riproĉon kontraŭ aliaj. Tio estas
ĉie kaj
do ankaŭ ĉi tie tre facile refutebla. Do ne temus pri ia instruado, kiun vi
devis doni al viaj infanoj, sed
pri
ekzemplodona vivo; se via judeco estintus pli forta, tiam ankaŭ via ekzemplo
estintus pli deviga, tio estas
ja
memkomprenebla kaj ree ne riproĉo, sed nur defendo kontraŭ viaj riproĉoj. Laste
vi legis la
junecmemorojn de Franklin. Mi ja vere donis
ilin intence al vi por legi, sed ne, kiel vi ironie rimarkis, pro eta
tekstero
pri vegetarismo, sed pro la rilato
inter la aŭtoro kaj lia patro, kia ĝi estas tie priskribita, kaj pri la
rilato
inter la aŭtoro kaj lia filo, kiel esprimiĝas per si mem per tiuj por la filo
verkitaj memoraĵoj. Mi ne volas ĉi
tie
reliefigi detalojn.
Certan
postan konfirmon de tiu kompreno de via judeco mi ricevis ankaŭ per via sinteno
en la lastaj jaroj,
kiam
ŝajnis al vi, ke mi okupiĝas pli pri judaj
aferoj. Ĉar vi jam de antaŭe havas antipation kontraŭ ĉia mia
okupiĝo
kaj speciale kontraŭ la maniero de mia ekinteresiĝo, vi havis ĝin ankaŭ ĉi tie.
Sed krome oni
povintus
ja atendi, ke vi faros ĉi tie etan escepton. Tio estis do judeco de via judeco,
kio moviĝis ĉi tie, kaj do
ankaŭ
la ebleco nodi novajn rilatojn inter ni. Mi ne kontestas, ke tiuj aferoj, se vi
montriĝus intereson por ili,
ĝuste
pro tio povintus fariĝi suspektindaj al mi. Mi ja ne kapricas pretendi, ke mi
estas en tiu rilato iel pli bona
ol vi. Sed
la provo pri tio ja tute ne okazis. Tra mia perado la judeco fariĝis al vi
abomena, judaj skriboj
nelegeblaj,
ili “naŭzis vin”. - Tio povis signifi, ke vi insistis pri tio, ke ĝuste tia
judeco, kian vi montris al mi en
mia
infanaĝo, estas la sole ĝusta, ke ia alia ne ekzistas. Sed ke vi insistis pri
tio, estis apenaŭ pensebla. Sed
tiam la
“naŭzo” (aparte de tio, ke ĝi direktiĝis unue ne kontraŭ la judeco, sed kontraŭ
mia persono) povis nur
signifi,
ke vi agnoskis senkonscie la malfortecon de via judeco kaj de mia juda edukado,
ke vi absolute ne
volis
esti memorigita je ĝi kaj reagis al ĉiaj memorigoj per rekta malamo. Cetere via
negativa aprezo de mia
nova
judeco estis tre troigita; unue ĝi ja portis en si vian malbenon, kaj due por
ĝia evoluo estis decida la
fundamenta
rilato al la kunhomoj, do en mia kazo mortiga.
Pli ĝuste
vi trafis per via antipatio mian verkadon kaj tion, kio, nekonate de vi, rilatis
al ĝi. En tiu ĉi punkto mi
fakte
estis peco sendependiĝinta de vi, eĉ se tio iomete memoris la vermon, kiu,
malantaŭe tretata de
piedo,
sin deŝiras kun sia antaŭa parto kaj trenas sin flanken. Certagrade en sekureco
mi ja estis, mi povis
respiri,
via antipatio, kiun vi havis kompreneble ankaŭ tuj kontraŭ mia verkado, estis
al mi esceptokaze
bonvena.
Mia vanteco, mia ambicio ja suferis sub via por ni famiĝinta salutado de miaj
libroj: “Metu ĝin sur la
litŝranketon!”
(plej ofte vi ja kartludis, kiam venis libro), sed fakte mi fartis ja bone ĉe
tio, ne nur pro
indignanta
malico, ne nur pro ĝojo pri nova konfirmo de mia kompreno pri niaj rilatoj, sed
tute spontanee,
ĉar tiu
formulo sonis al mi iel kvazaŭ: “Nun vi estas libera!” Kompreneble tio estis trompiĝo,
mi ne estis aŭ en
la plej
bona kazo ankoraŭ ne estis libera. Mia verkado
temis pri vi, mi plendis tie ja nur, kion mi ne povis
plendi
ĉe via brusto. Estis intence prokrastita adiaŭo de vi, nur ke ĝi estis certe
trudita de vi, sed okazis en la
direkto
de mi difinita. Sed kiom malmulte estis ĉio ĉi! Indas entute ja nur paroli pri
ĝi, ĉar ĝi okazis en mia
vivo,
aliloke ĝi estus eĉ ne rimarebla, kaj krome ĉar ĝi dominis mian vivon, en la
infanaĝo kiel antaŭsento,
poste
kiel espero, pli poste ofte kiel malespero, kaj diktis al mi - se oni volas,
tamen ree en via formo - miajn
kelkajn
etajn decidojn.
Ekzemple la
elekton de mia profesio. Certe, vi donis al mi ĉi tie plenan liberecon en via
larĝanima kaj
tiusence
eĉ pacienca maniero. Tamen ankaŭ ĉe tio vi sekvis la por vi decidan ĝeneralan
filotraktadon de la
juda
etburĝaro aŭ almenaŭ ties juĝojn koncerne la valorojn. Fine ĉe tio kunefikis
ankaŭ unu el viaj
miskomprenoj
pri mi. Nome, de ĉiam, pro patrofiero, pro nescio de mia vera esto, pro dedukto
el mia
malforteco,
vi kredas min aparte laborema. Laŭ via opinio mi kiel infano konstante lernis
kaj poste konstante
verkis.
Tio absulute ne ĝustas. Oni povas pli ĝuste diri kun multe malpli da troigo, ke
mi lernis malmulte kaj
ellernis
nenion; ke dum la multaj jaroj ĉe meza memorkapablo, ĉe ne plej malbona
komprenkapablo io ja
restis
en la kapo, tio ne tre rimarkindas, sed ĉiukaze la finrezulto da scio, kaj speciale
da kohereco de scio,
estas
priplorinda kompare kun la elspezo da tempo kaj mono meze de ekstere senzorga,
trankvila vivo,
precipe
ankaŭ kompare kun preskaŭ ĉiuj homoj, kiujn mi konas. Tio estas priplorinda,
sed por mi
komprenebla.
Mi havis, de kiam mi povas pensi, tiom da plej profundaj zorgoj pri mia spirita
ekzistdefendo,
ke ĉio
alia estis al mi indiferenta. Judaj gimnazianoj estas ĉe ni iomete strangaj,
oni trovas tie la plej
malverŝajnajn
fenomenojn, sed mian malvarman, apenaŭ kaŝitan, nedetrueblan, infanece
senhelpan,
ĝisridindan,
beste memkontentan indiferentecon de - por si mem sufiĉe, sed malvarme -
fantastema infano, tian
mi
nenie alie retrovis, tamen ĝi estis ĉi tie ankaŭ la sola protekto kontraŭ la
nervdetruo fare de angoro kaj
kulpkonscio.
Min okupis nur la zorgo pri mi, sed tiu en plej diversa maniero. Ekzemple kiel zorgo pri mia
sano;
tio komencis malgrave, ie kaj tie estiĝis eta timo pri la digesto, la
harelfalo, spinkurbiĝo kaj tiel plu, tio
intensiĝis
en sennombraj nuancoj, kaj tio finis per vera malsano. Sed ĉar mi estis certa
pri nenio,
ĉiumomente
bezonis novan konfirmon de mia ekzisto, nenio estis en mia vera, nedubebla,
sola, nur de mi
senambigue
difinita posedo, envere estis senheredigita filo, pro tio mi malcertiĝis ankaŭ
pri la plej proksima
aĵo, la
propra korpo; mi kreskis longe en la alton,
sed ne sciis ion fari per tio, la ŝarĝo estis tro peza, la dorso
kurbiĝis;
mi kuraĝis apenaŭ moviĝi aŭ gimnastiki, mi restis malforta; primiris ĉion, pri
kio mi ankoraŭ disponis,
kiel
miraklon, ekzemple mian bonan digeston; tio sufiĉis por perdi ĝin, kaj per tio
la vojo estis libera por ĉia
hipoĥondrio,
ĝis kiam poste sub la superhoma fortostreĉo de edziĝ-intenco
(pri tio mi ankoraŭ parolos) la
sango elpulmiĝis, ĉe kio eble sufiĉe kunkulpas
la loĝejo en la Schönborn-palaco - kiun mi tamen bezonis
nur,
ĉar mi kredis bezoni ĝin por la verkado, tiel ke ankaŭ tio havu sian lokon sur
tiu ĉi folio. Do ĉio ĉi ne
devenis
de supergranda laboro, kiel vi ĉiam imagas. Dum certaj jaroj mi trapigris pli da tempo en plej bona
sano
sur la kanapo ol vi en via tuta vivo, inkluzive de ĉiuj malsanoj. Kiam mi plej
okupite forkuris de vi, tiam
plej
ofte nur por kuŝigi min en mia ĉambro. Mia suma laborkvanto kaj en la oficejo (kie pigreco tamen ne tre
okulfrapas
kaj krome estis limigita de mia timemo) kaj hejme estas liliputa; se vi havus superrigardon
pri tio,
vi
teruriĝus. Verŝajne mi tute ne estas pigra en mia dispozicio, sed por mi estis
nenio por fari. Tie, kie mi
vivis,
mi estis reĵetita, kondamnita, finvenkita, fuĝi aliloken streĉis ja ege miajn
fortojn, sed tio ne estis
laboro,
ĉar temis pri io neebla, por miaj fortoj kun etaj esceptoj neatingebla.
En tiu
stato mi do ricevis la liberecon elekti mian profesion. Sed ĉu mi estis entute
ankoraŭ kapabla vere uzi
tian
liberecon? Ĉu mi kredis min ankoraŭ kapabla atingi veran profesion? Mia
memtaksado estis multe pli
dependa
de vi ol de io alia, ekzemple de ekstera sukceso. Tiu ĉi estis la fortiĝo por
momento, nenio alia, sed
ĉe la
alia flanko via pezo tiris ĉiam pli forte suben. Neniam mi trairos la unuan
klason de la elementa lernejo,
tiel mi
pensis, sed ĝi sukcesis, mi ricevis eĉ premion; sed la akcept-ekzamenon por la
gimnazio mi certe ne
sukcesos,
sed ĝi sukcesis; sed nun mi certe fiaskos en la unua gimnazia klaso, ne, mi ne
fiaskis, kaj tio
sukcesis
plu kaj plue. Sed el tio ne estiĝis optimismo, male, ĉiam mi estis konvinkita -
kaj en via refutanta
mieno
mi havis ĉiam la pruvon por tio -, ke ju pli mi sukcesas, des pli terure tio
iam finiĝos. Ofte mi vidis en mia
menso
la teruran kunvenon de la instruistoj (la gimnazio estas nur la plej unueca
ekzemplo, sed ĉie ĉirkaŭ
mi
estis simile), kiel ili, kiam mi sukcesis la unuan klason, do en la dua, kiam
mi sukcesis tiun, do en la tria
kaj
tiel plu, kiel ili do kunvenis por ekzameni tiun unikan, terure hontindan
kazon, en kiu mi, la pleja
senkapablulo,
ĉiukaze la malplej scianto, povis sukcese ŝteliri ĝis alten en tiun klason,
kiu, ĉar nun la
ĝenerala
atento estis direktita sur min, kompreneble tuj elkraĉos min, je la jubilado de
ĉiuj justuloj liberigitaj de tiu
premsonĝo.
- Vivi kun tiaj imagoj ne estas facile por infano. Kion koncernis min ĉe tiaj
kondiĉoj la instruado.
Kiu
kapablis estigi en mi fajreron da intereso? La instruado interesis min - kaj ne
nur la instruado, sed ĉio
enronde
en tiu decida aĝo - kvazaŭ bankfraŭdinton, kiu ankoraŭ estas sur sia posteno
kaj tremas antaŭ la
malkovro,
interesas la etaj kurantaj bankaferoj, kiujn li daŭre devas plenumi kiel
oficisto. Tiom etaj, tiom foraj
estis
ĉio apud la ĉefaĵo. Tio daŭris plu ĝis la bakalaŭra ekzameno, tra kiu mi venis
jam vere parte per
trompo,
kaj poste tio haltis, nun mi estis libera. Se jam malgraŭ la gimnazia devigo mi
okupiĝis nur pri mi
mem,
kiom eĉ nun, ĉar mi estis libera. Do, vera libereco elekti mian profesion ne
ekzistis por mi, mi sciis:
ĉio
estos por mi, rilate al la ĉefaĵo, same indiferenta, kiel ĉiuj instrufakoj en
la gimnazio, do temas pri trovi
profesion,
kiu al mi, sen tro lezi mian vantecon, pleje permesas al mi tiun
indiferentecon. Do, estis
memkompreneble
juro. Etaj malaj provoj de vanteco, da absurda espero, kiel la dusemajna studado de
ĥemio,
duonjara studado de la germana, plifortigis nur tiun bazan konvikon. Do mi
studis juron. Tio signifis,
ke mi dum
kelkaj monatoj antaŭ la ekzamenoj, kun sufiĉa foruzo de la nervoj, nutris min
fakte de segeroj, kiuj
krome
jam estis antaŭmaĉitaj de mil buŝoj. Sed en certa senco tio ĝuste gustis al mi,
kiel en certa senco
ankaŭ
la gimnazio kaj poste la ofica profesio, ĉar ĉio ĉi tute konformis al mia
situacio. Ĉiukaze mi montris ĉi tie
mirindan
antaŭvidon, jam kiel infaneto mi havis sufiĉe klarajn antaŭsentojn pri studado
kaj profesio. De tie mi
ne
atendis savon, tie mi rezignis jam delonge.
Sed
absolute nenian antaŭvidon mi montris rilate al la graveco kaj ebleco de edziĝo
por mi; tiu ĝis nun plej
granda
teruro de mia vivo venis sur min preskaŭ tute neatendite. La infano tiom
malrapide evoluis, tiuj aferoj
estis
por ĝi ekstere multre tro flankaj; iam kaj tiam evidentiĝis la neceso pensi pri
tio; sed ke ĉi tie prepariĝis
konstanta,
decida kaj eĉ la plej senkompata ekzameno, tio ne estis rimarkebla. Sed en
realo la edziĝprovoj
fariĝis
la plej grandioza kaj plej esperoriĉa saviĝoprovo, konforme grandioza estis
poste tamen ankaŭ la
malsukceso.
Mi timas,
ĉar en tiu kampo ĉio malsukcesas al mi, ke mi ankaŭ ne sukcesos klarigi al vi
tiujn edziĝprovojn.
Kaj
tamen la sukceso de la tuta letero dependas de tio, ĉar en tiuj provoj estis
unuflanke ĉio kunigita, pri kio
mi
disponis da pozitivaj fortoj, aliflanke kolektiĝis ĉi tie ankaŭ kvazaŭ fanatike
ĉiuj negativaj fortoj, kiujn mi
priskribis
kiel kunrezulton de via edukado, do la malforteco, la manko da memfido, la
kulpokonscio, kaj
aranĝis
kvazaŭ kordonon inter mi kaj la edziĝo. La klarigo fariĝos al mi malfacila
ankaŭ pro tio, ke mi dum
multegaj
tagoj kaj noktoj ĉiam denove ĉion trapensis kaj trafosis, ke la aspekto eĉ min
jam konfuzas. La
klarigo
faciliĝas al mi nur pro via laŭ mi kompleta miskompreno de la afero; iomete
plibonigi tiom kompletan
miskomprenon,
ŝajnas ne tro malfacile.
Unue vi
vicigas la malsukceson de la edziĝoj inter miajn aliajn malsukcesojn; kontraŭ
tio per si mem mi
nenion
obĵetus, kondiĉe ke vi akceptas mian ĝisnunan klarigon de la malsukceso. Ĝi
staras fakte en tiu vico,
sed vi
subtaksas la gravecon de la afero kaj subtaksas ĝin tiom, ke ni, kiam ni
interparolas pri tio, envere
parolas
pri io tute malsama. Mi kuraĝas diri, ke al vi en via tuta vivo nenio okazis,
kio havus por vi tiom da
graveco
kiel por mi la edziĝprovoj. Per tio mi ne celas, ke vi ne travivis ion tiom
gravan, male, via vivo estis
multe
pli riĉa kaj zorgoplena kaj densa ol la mia, sed ĝuste pro tio al vi ne okazis
io tia. Estas kvazaŭ iu
devas
suprenpaŝi kvin malaltajn ŝtupojn de ŝtuparo kaj iu dua nur unu ŝtupon, sed kiu
estas, almenaŭ por li,
tiom
alta kiel tiuj kvin kune; la unua superpaŝos ne nur la kvin, sed plie centojn
kaj milojn da kromaj, li vivos
grandan
kaj tre fortostreĉan vivon, sed neniu el la ŝtupoj, kiujn li supreniris, havis
por li tian gravecon kiom
por la
dua tiu unu ŝtupo, la unua, alta, por ĉiuj liaj fortoj neatingebla, kiun li ne
atingos kaj kiun li
kompreneble
ankaŭ ne superos.
Edziĝi,
fondi familion, akcepti ĉiujn infanojn venantajn, konservi ilin en tiu ĉi
malcerta mondo kaj eĉ ankoraŭ
iomete
gvidi, estas laŭ mia konvinko la plej ekstrema
afero, kiun entute homo povas sukcesi. Ke tio facile
sukcesas
al ŝajne tre multaj, ne estas kontraŭpruvo, ĉar unue ĝi fakte ne sukcesas al
multaj, kaj due tiuj
malmultaj
plej ofte ne “faras” ĝin, sed ĝi nur “okazas” kun ili; tio ja ne estas tiu
ekstrema afero, sed tamen
ankoraŭ
tre granda kaj honorinda (precipe ĉar “fari” kaj “okazi” ne lasas sin nete
distingi). Kaj fine ankaŭ tute
ne
temas pri tiu ekstrema afero, sed nur pri ia malproksima, sed deca proksimiĝo;
ja ne necesas flugi meze
en la
sunon, sed jes ja rampi ĝis ia pura loko surtere, kie kelkfoje brilas la suno
kaj oni povas iomete varmiĝi.
Kiel mi
estis do preparita al tio? Kiom eble plej malbone. Tio evidentiĝas jam el la
ĝis nun dirito. Sed ĝis tie,
kie
entute ekzistas rekta preparado de la idividuo kaj rekta kreado de la ĝeneralaj
bazaj kondiĉoj, vi ekstere
ne
multe intervenis. Ankaŭ ne eblas alie, ĉi tie decidas la ĝeneralaj seksaj
klasaj, popolaj kaj tempaj moroj.
Certe
vi ankaŭ intervenis tie, ne multe, ĉar la kondiĉoj por tia interveno povas nur
esti forta reciproka fido,
kaj tiu
jam delonge multe mankis al ni ambaŭ ĉe la decida tempo, kaj ne tre lerte, ĉar
niaj bezonoj estis ja
tute
malsamaj; kio fascinas min, eble apenaŭ tuŝas vin, kaj inverse, kio estas
senkulpeco ĉe vi, povas esti
kulpo
ĉe mi kaj inverse, kio restas ĉe vi sen sekvoj, povas esti mia ĉerko.
Mi memoras,
ke mi foje promenis vespere kun vi kaj la patrino, tio estis sur la
Josephsplatz en la proksimo
de la
hodiaŭa Länderbank, kaj komencis kun stulta fanfaronado, orgojle, fiere,
indiferente (tio estis malvera),
malvarme
(tio estis vera) kaj balbute, kiel mi ja plejofte parolis kun vi, paroli pri la
interesaj aferoj, faris al vi
riproĉojn,
ke mi restis neinstruita, ke nur la samklasanoj
devis okupiĝi pri mi, ke mi estis proksime de
grandaj
danĝeroj (ĉi tie mi senhonte mensogis laŭ mia maniero, por montri min kuraĝa,
ĉar sekve de mia
timemo
mi ne havis ian precizan ideon pri la “grandaj danĝeroj”), sed fine aludis pri
tio, ke nun mi jam scias
ĉion,
ne plu bezonas konsilon kaj ĉio estas en ordo. Mi komencis paroli pri tio
precipe pro la plezuro
almenaŭ
paroli pri tiu temo, krome ankaŭ pro sciemo kaj fine ankaŭ por iel pro io venĝi
min kontraŭ vi. Vi
akceptis
tion laŭ via naturo tre leĝere, vi nur diris proksimume, ke vi povas doni al mi
konsilon, kiel mi povas
sendanĝere
fari tiajn aferojn. Eble mi volis ĝuste provoki tian respondon, ĝi ja konformis
al la voluptemo de
infano
per viando kaj ĉiaj bonaj aĵoj supernutrita, korpe neaktiva, sed tamen mia
ekstera pudoro estis tiom
lezita,
aŭ mi kredis, ke ĝi devas esti tiom lezita, ke mi kontraŭvole ne plu povis
paroli pri tio kaj arogante kaj
impertinente
ĉesigis la interparolon.
Ne facilas
prijuĝi vian tiaman respondon, unuflanke ĝi ja havas ion perplekse malkaŝan,
iel pratempan,
aliflanke
ĝi estas, koncernanta la instruon mem, tre nunepoke senhezita. Mi ne scias,
kiom aĝa mi estis
tiam,
certe ne multe pli aĝa ol dek ses jarojn. Sed por tia knabo tio estis tamen tre
stranga respondo, kaj la
distanco
inter ni ambaŭ montriĝas ankaŭ en tio, ke tio estis envere la unua rekta,
vivampleksa instruo, kiun
mi
ricevis de vi. Sed ĝia vera signifo, kiu jam tiam enprofundiĝis en mi, sed pri
kiu mi nur multe pli poste
duone
konsciiĝis, estis la sekva: Tio, kion vi konsilis al mi, estis laŭ via opinio
kaj eĉ laŭ mia tiama opinio la
plej
malpura afero, kiu ekzistis. Ke vi volis zorgi pri tio, ke mi neniom da tiu
malpureco korpe portu hejmen,
estis
flanka afero, per tio vi protektis ja nur vin mem, vian domon. La ĉefa afero
estis male, ke vi restis
ekstere
de via konsilo, edzo, pura viro, netuŝebla de tiaj aferoj; tio akriĝis tiam por
mi ankoraŭ pro tio, ke jam
la
edzeco ŝajnis al mi senhonta kaj ke pro tio estis al mi neeble apliki tion,
kion mi aŭdis pri la edzeco
ĝenerale,
al miaj gepatroj. Per tio vi fariĝis ankoraŭ pli pura, altiĝis ankoraŭ pli. La
penso, ke vi ekzemple
antaŭ
la edzeco povintus doni al vi similan konsilon, estis por mi absolute
nepensebla. Tiel do estis preskaŭ
eĉ ne resteto
da tereca malpuraĵo ĉe vi. Kaj ĝuste vi puŝis min, kvazaŭ mi estus destinita al
tio, per kelkaj
malkaŝaj
vortoj, suben en tiun koton. Se la mondo konsistis do nur el mi kaj vi, imago
tre proksima al mi,
tiam do
kun vi finiĝis tiu pureco de la mondo, kaj kun mi komencis, pro via konsilo, la
koto. Per si mem estis
ja
nekompreneble, ke vi tiom kondamnis min, nur praa kulpo kaj plej granda
malestimo de vi povis klarigi
tion al
mi. Kaj per tio mi estis ree tuŝita en mia plej interna esto, nome en tre akra
maniero.
Ĉi tie eble
ankaŭ pleje evidentiĝas nia ambaŭa senkulpeco. A donas al B malkaŝan konsilon,
konforman al
sia
vivkoncepto, ne tre belan, sed ja eĉ hodiaŭ en la urbo tute kutiman, kiu eble
malhelpas sandifektojn. Tiu
konsilo
estas por B morale ne tre fortiga, sed kial li ne povus en la paso de la jaroj
per siaj klopodoj eliĝi el la
damaĝo,
cetere li ja tute ne estas devigita sekvi la konsilon, kaj ĉiukaze en la
konsilo mem ne kuŝas ia
kaŭzo
por tio, ke sur B frakasiĝas lia tuta estonta mondo. Kaj tamen io tia okazas,
se nur pro tio, ke A estas
vi kaj
B estas mi.
Tiun
senkulpecon de ni ambaŭ mi povas aparte bone supervidi ankaŭ pro tio, ke simila
incidento inter ni ree
okazis
sub tute aliaj kondiĉoj proksimume dudek jarojn poste, kiel fakto horora, sed
en si mem multe malpli
nociva,
ĉar kie estis ĉe mi trideksesjarulo io nocebla. Mi celas per tio etan diskuton
je iu de la sekvantaj
tagoj
post komunikado de mia lasta edziĝintenco. Vi diris al mi proksimume: “Ŝi metis
verŝajne ian bone
elektitan
bluzon, kiel scias la Pragaj judinoj, kaj poste vi nature decidiĝis edzinigi
ŝin. Kaj kiom eble plej
rapide,
en unu semajno, morgaŭ, hodiaŭ. Mi ne komprenas vin, vi estas ja plenkreska
viro, urbano, kaj ne
scias
alian konsilon ol tuj edzinigi ainulinon. Ĉu ne ekzistas aliaj eblecoj? Se vi
timas tion, mi mem iros tien
kun
vi.” Vi parolis pli detale kaj pli klare, sed mi ne plu memoras la detalojn,
eble ankaŭ miaj okuloj iom
vualiĝis,
la patrino interesis min preskaŭ pli, kiel ŝi, kvankam komplete konsenta kun
vi, tamen prenis ion de
la
tablo kaj kun tio iris en alian ĉambron. Eble neniam vi humiligis min per
vortoj pli kaj neniam montris al mi
pli
klare vian malestimon. Kiam vi antaŭ dudek jaroj parolis al mi simile, oni
povintus vidi en tio per viaj okuloj
eĉ ion
respektan por tiu frumatura urboknabo, kiun oni povas laŭ via opinio jam tiel
sen ĉirkaŭvojo enkonduki
en la
vivon. Tiu konsidero povas hodiaŭ nur intensigi la malestimon, ĉar la knabo,
kiu tiam prenis elanon,
restis
blokata en ĝi, kaj li ŝajnas al vi hodiaŭ neniom pli sperta, sed nur je dudek
jarojn pli mizera. Mia decido
por
knabino signifis absolute nenion por vi. Vi estis ĉiam (senkonscie) subpreminta
mian decidivon kaj
kredis
scii nun (senkonscie), kiom ĝi valoras. Vi sciis neniom pri miaj saviĝoprovoj
en aliaj direktoj, pro tio vi
povis
ankaŭ neniom scii pri la pensado, kiu kondukis min al tiu ĉi edziĝprovo, devis
provi diveni ĝin kaj
divenis
laŭ via ĝenerala juĝo, kiun vi havis pri mi, en maniero plej abomena, plumpa,
ridinda. Kaj neniel
hezitis
diri tion al mi en sama maniero. La honto, kiun vi faris per tio al mi, estis
por vi nenio kompare al la
honto,
kiun mi laŭ via opinio farus al via nomo per la edziĝo.
Rilate al
miaj edziĝprovoj vi povas certe multon respondi al mi kaj tion ja ankaŭ faris:
Vi povus ne tre
respekti
mian decidon, se mi dufoje malfianĉiĝis de F. kaj dufoje refianĉiĝis kun ŝi, se
mi senutile trenis vin
kaj la
patrinon al Berlino por la fianĉiĝo kaj
simile. Ĉio ĉi estas vera, sed kiel tio fariĝis?
La baza
ideo de ambaŭ edziĝprovoj estis tute korekta: fondi mastrumaĵon kaj familion,
fariĝi sendependa.
Jen
penso, kiu al vi ja estas simpatia, nur ke poste ĝi efikas kvazaŭ en la
infanludo, kie iu tenas la manon de
la alia
kaj eĉ premas kaj vokas ĉe tio: “Nu, foriru, foriru, kial vi ne foriras?” Kio
tamen komplikiĝis en nia kazo
per
tio, ke vi de ĉiam honeste eldiris tiun “foriru!”, ĉar vi same de ĉiam, sed sen
scii tion, tenis min aŭ pli
ĝuste
tenis min sube nur per via naturo.
Ambaŭ
knabinoj estis certe per la hazardo, sed eksterordinare bone elektitaj. Ree
signo de via kompleta
miskompreno,
ke vi povas kredi, ke mi, la timema, hezitema, malfidema per unu ekpuŝo
decidiĝas por
edziĝo,
ekzemple pro ravo pri bluzo. Ambaŭ edziĝoj fariĝintus pli ĝuste edziĝoj pro prudento, en tiu senco,
ke tage
kaj nokte, la unuan fojon dum jaroj, la duan dum monatoj, mi dediĉis ĉian mian
pensoforton al tiu
plano.
Neniu el la
du knabinoj seniluziigis min, nur mi ilin ambaŭ. Mia juĝo pri ili estas hodiaŭ
precize la sama kiel
tiam,
kiam mi volis ilin edzinigi.
Ankaŭ ne
ĝustas, ke ĉe la dua edziĝprovo mi estas pretervidinta la spertojn de la unua
provo, ke mi do estis
facilanima.
La kazoj estis ja tute malsamaj, ĝuste la pli fruaj spertoj povis doni al mi
esperojn en la dua kazo,
kiu
entute estis multe pli promesplena. Mi ne parolu ĉi tie pri detaloj.
Kial do mi
ne edziĝis? Ekzistis iaj malhelpoj kiel ĉie, sed en superado de tiaj malhelpoj
konsistas ja la vivo.
Sed la
esenca, de tiaj kazoj bedaŭrinde sendependa malhelpo estis, ke mi estas
evidente mense nekapabla
edziĝi.
Tio manifestiĝas en tio, ke ekde la momento, en kiu mi decidiĝas edziĝi, mi ne
plu povas dormi, la
kapo
ardas tage kaj nokte, tio ne plu estas vivo, mi malespere ŝanceliĝas. Tion
kaŭzas ne vere zorgoj,
kvankam,
laŭ mia malvigleco kaj pedantemo, ankaŭ kunefikas sennombraj zorgoj, sed ili ne
estas decidaj, ili
ja
finas la laboron kvazaŭ vermoj ĉe kadavro, sed decide trafita mi estas de io
alia. Tio estas la ĝenerala
premo
de angoro, de malforteco, de malestimo por mi mem.
Mi provu
klarigi tion pli detale: ĉi tie ĉe la edziĝprovoj, en miaj rilatoj al vi, du
diversaj aferoj ŝajne kontraŭaj
kuniĝas
tiom forte kiel nenie alie. La edziĝo estas certe la garantio por la plej akra
memliberiĝo kaj
sendependeco.
Mi havus familion, la plej altan aferon miaopinie atingeblan, do ankaŭ la plej
altan kio atingis
vi, mi
estus al vi egalranga, ĉiaj malnovaj kaj eterne novaj honto kaj tiraneco estus
sole nur historio. Tio ja
estus
fabeleca, sed ĝuste en tio kuŝas la dubindeco. Tio estas tro, oni ne povas
atingi tiom. Tio estas,
kvazaŭ
iu estus kaptita kaj havus ne nur la intencon fuĝi, kio eble atingeblus, sed
ankaŭ eĉ, kaj eĉ
samtempe,
la intencon alikonstrui por si la malliberejon al plezurkastelo. Sed se li fuĝas,
li ne povas
alikonstrui,
kaj se li alikonstruas, li ne povas fuĝi. Se mi en la aparte malfeliĉa rilato,
en kiu mi estas kun vi,
celas
sendependiĝi, mi devas fari ion, kio laŭeble tute ne havas rilaton al vi; la
edziĝo estas ja la plej granda
afero
kaj donas la plej honorindan sendependecon, sed ĝi estas ankaŭ samtempe en plej
rekta rilato kun vi.
La
intenco eliĝi el tio havas pro tio ion frenezan, kaj ĉia provo estas punata per
ĝi.
Ĝuste tiu
rekta rilato parte ja eĉ logas min al edziĝo. Tiun egalrangecon, kiu tiam
estiĝus inter ni kaj kiun vi
povus
kompreni kiom nenian alian, mi imagas tiom bela ĝuste pro tio, ke mi tiam estus
libera, dankema,
senkulpa,
sincera filo, vi povus esti nepremata, netirana, kunsentema, kontenta patro. Sed
por tiu celo, ĉio
okazinta
devus malokazi, tio signifas, ke ni mem devus esti forstrekitaj. Sed ĉar ni
estas tiaj, la edziĝo estas
al mi
barita, ĉar ĝi estas ĝuste via plej propra tereno. Kelkfoje mi imagas la
mondmapon malfaldita kaj vin
laŭlarĝe
sternita sur ĝi. Kaj tiam ŝajnas al mi, kvazaŭ konsidereblas por mia vivo nur
tiaj regionoj, kiujn vi aŭ
ne
kovras aŭ ne atingas. Kaj tio estas, laŭ mia imago pri via grando, ne multaj
kaj ne tre gajaj regionoj, kaj
speciale
la edzeco ne troviĝas inter ili.
Jam tiu
komparo montras, ke mi tute ne volas diri, ke vi forpelis min per via ekzemplo
el la edzeco same kiel
ekzemple
el la magazeno. Male, malgraŭ ĉia simileco. En via edzeco mi havis antaŭ mi
multrilate modelan
edzecon,
modelan en fideleco, reciproka helpo, nombro da infanoj, kaj eĉ kiam la infanoj
grandiĝis kaj ĉiam
pli
perturbis la pacon, la edzeco en si mem restis de tio netuŝita. Ĝuste en tiu
ekzemplo eble formiĝis ĝuste
mia
alta ideo pri la edzeco; ke mia sopiro al la edzeco estis senpova, havis do aliajn
kaŭzojn. Ili kuŝis en via
rilato
al la infanoj, pri kiu ja temas la tuta letero.
Ekzistas
opinio, laŭ kiu la timo antaŭ la edzeco kelkfoje devenas de la timo, ke la
infanoj poste repagos, kion
oni mem
pekis kontraŭ la propraj gepatroj. Mi kredas, ke tio en mia kazo ne havas multe
da graveco, ĉar
mia
kulpkonscio vere ja devenas de vi kaj estas ankaŭ tro trempita de sia unikeco,
eĉ tiu unikeco apartenas
al ĝia
turmenta naturo, ripeto estas nekonceptebla. Tamen mi devas diri, ke tia muta,
seka, kaduka filo estus
neelportebla,
mi eble, se ne ekzistus alia ebleco, fuĝus antaŭ li, elmigrus, kiel vi unue
volis pro mia edziĝo.
Do, ĉe
mia nekapablo edziĝi, mi estas eble kuninfluata ankaŭ de tio.
Sed multe
pli gravas ĉe tio la timego pri mi. Tio kompreneblas jene: Mi jam aludis, ke mi
faris per verkado kaj
per
tio, kio rilatas al ĝi, etajn provojn de sendependiĝo, fuĝoprovojn kun plej
liliputa sukceso, ili eble ne
pluiros,
multo konfirmas tion al mi. Tamen estas mia devo, aŭ pli ĝuste mia vivo
konsistas el tio, gardi ilin, ne
allasi
al ili danĝeron, kiun mi povas repuŝi, ja eĉ ne eblecon de tia danĝero. La
edzeco estas la ebleco de tia
danĝero,
kvankam ankaŭ la ebleco de la plej granda helpo, sed al mi sufiĉas, ke ĝi estas
la ebleco de
danĝero.
Kion mi farus tiam, se ĝi jes ja estus danĝero! Kiel mi povus edzece pluvivi en
la eble nepruvebla,
sed
ĉiukaze nerefutebla sento de tiu danĝero! Kvankam mi povas ja ŝanceliĝi rilate
al tio, sed la fina decido
estas
certa, mi devas rezigni. La komparo de la pasero en la mano kaj la kolombo sur
la tegmento trafas
tion
nur tre malprecize. En la mano mi tenas nenion, sur la tegmento estas ĉio, kaj
tamen mi devas - tiel
decidas
la batalrilatoj kaj la vivdilemo - elekti la nenion. Simile mi devis ja ankaŭ
elekti mian profesion.
Sed la plej
grava edziĝmalhelpo estas la jam neelsarkebla konvinko, ke al la vivtenado de
familio aŭ eĉ al
ĝia
gvidado apartenas nepre ĉio, kion mi ekkonis ĉe vi, kaj eĉ ĉio kune, bono kaj
malbono, tia kiel ĝi estas
organe
kunigita en vi, do forto kaj moko pri la alia, sano kaj certa senbrideco,
elokventeco kaj
malperfekteco,
memfido kaj malkontenteco pri ĉiu alia, mondsupereco kaj tiraneco, homkono kaj
malfido al
la
plejmultaj, sed ankaŭ virtoj sen ia malavantaĝo, kiel laboremo, persistemo,
spiritpreteco, sentimeco. Da
ĉio ĉi
mi havis kompare preskaŭ neniom aŭ nur tre malmulte, kaj kun tio mi volis
kuraĝi edziĝon, dum mi ja
vidis,
ke eĉ vi en la edzeco devis forte batali kaj pri la infanoj eĉ fiaskis? Tiun
demandon mi kompreneble ne
starigis
al mi eksplicite kaj ankaŭ ne respondis eksplicite, alie la ordinara pensado
okupiĝintus pri la afero kaj
montrintus
al mi aliajn virojn, kiuj estas aliaj ol vi (por nomi iun proksiman tre
malsaman de vi: onklon
Richard)
kaj tamen edziĝis kaj almenaŭ pro tio ne kolapsis, kio estas jam tre valora kaj
tute sufiĉus al mi.
Sed
tiun demandon mi ja ne starigis al mi, sed travivis ĝin ekde mia infaneco. Mi
ekzamenis min ja ne nur pri
la
edzeco, sed pri ĉia bagatelo; en ĉia bagatelo vi konvinkis min per via ekzemplo
kaj per via edukado, kiel
mi
provis priskribi ĝin, pri mia nekapablo, kaj kio ĝustis ĉe ĉia bagatelo kaj
pravigis vin, devis kompreneble
ege
ĝusti ĉe la plej granda afero, do ĉe la edzeco. Ĝis la edziĝprovoj mi elkreskis
proksimume kvazaŭ
komercisto,
kiu, kvankam kun zorgoj kaj malbonaj antaŭsentoj, vivas laŭplaĉe sen preciza
librotenado. Li
havas
kelkajn profitetojn, kiujn li en sia imago pro ilia rareco konstante dorlotas
kaj troigas, kaj cetere nur
ĉiutagajn
perdojn. Ĉio estas enskribata, sed neniam bilancata. Nun venas la nepreco de
bilanco, tio estas la
edziĝoprovo.
Kaj ĉe tiom grandaj sumoj, pri kiuj temas ĉi tie, ŝajnas kvazaŭ neniam estus eĉ
la plej eta
profito,
ĉio nur unusola granda ŝuldo. Kaj nun edziĝu sen freneziĝi!
Tiel finiĝas
mia ĝisnuna vivo kun vi, kaj tiajn ekspektojn ĝi havas en si por la estonto.
Vi povus,
superrigardante mian klarigon de mia timo, kiun mi havas antaŭ vi, respondi:
“Vi pretendas, ke mi
tro facile
klarigas mian rilaton al vi simple per via kulpo, sed mi kredas, ke vi spite al
ekstera fortostreĉo
faras
al vi la vivon almenaŭ ne pli malfacila, sed multe pli profitiga. Unue ankaŭ vi
rifuzas ĉian kulpon kaj
respondecon,
en tio nia procedo estas do la sama. Sed dum mi tiam tiel malkaŝe, kiel mi vere
opinias,
atribuas
la solan kulpon al vi, vi volas samtempe esti ‘superinteligenta’ kaj
‘supertenera’ kaj ankaŭ min
liberigi
de ĉia kulpo. Kompreneble la lasta prosperas al vi nur ŝajne (vi ja ankaŭ ne
celas pli), kaj inter la
linioj
rezultiĝas malgraŭ ĉiaj ‘diroj’ pri karaktero kaj naturo kaj kontraŭeco kaj
senhelpeco, ke envere mi estas la
atakinto,
do ĉio, kion faris vi, estis nur memdefendo. Nun vi atingus jam sufiĉe per via
malsincereco, ĉar vi
pruvis
tri aferojn, unue, ke vi estas senkulpa, due, ke mi estas kulpa, kaj trie, ke
pro pura larĝanimeco vi
estas
preta ne nur pardoni min, sed, kio estas pli aŭ malpli, eĉ pruvi kaj mem kredi,
ke mi, kvankam
kontraŭe
al la vero, ankaŭ estas senkulpa. Tio povus jam sufiĉi al vi, sed ĝi ankoraŭ ne
sufiĉas al vi. Ĉar vi
enkapigis
al vi, voli komplete vivi de mi. Mi koncedas, ke ni batalas unu kun la alia,
sed ekzistas du specoj
de
batalo. La kavalireca batalo, kie mezuriĝas la fortoj de sendependaj
kontraŭuloj, ĉiu restas por si, perdas
por si,
venkas por si. Kaj la batalo de la fiinsekto, kiu ne nur pikas, sed samtempe
por sia vivtenado ankaŭ
suĉas
la sangon. Tio estas envere ja la profesia soldato, kaj tio estas vi. Vi estas
maltaŭga por la vivo; sed
por
komforte, senzorge kaj sen memriproĉoj instaliĝi en ĝi, vi pruvas, ke mi prenis
ĉian vian vivkapablon kaj
metis
ĝin en mian poŝon. Kion ĝenas al vi nun la fakto, ke vi estas vivmaltaŭga, mi
havas ja la respondecon,
sed vi
sternas vin trankvile kaj lasas vin de mi, korpe kaj mense, treni tra la
vivo. Jen ekzemplo: Kiam vi
laste
volis edziĝi, vi volis, tion vi ja koncedas en tiu ĉi letero, samtempe ne
edziĝi, sed volis, por eviti al vi
fortostreĉon,
ke mi helpu al vi atingi la needziĝon malpermesante al vi tiun edziĝon pro la
‘honto’, kiun farus
tiu
ligiĝo al via nomo. Sed mi tute ne kapricis fari tion. Unue mi neniam volis ĉi
tie kiel alie ‘malhelpi vian
feliĉon’,
kaj due mi volas neniam provoki tian riproĉon de mia infano. Sed ĉu la
memsuperado, per kiu mi
lasis
al vi la liberan elekton, iel servis al mi? Neniom. Mia malkonsilo al la edziĝo
ne malhelpintus ĝin, male,
ĝi
estus per si mem ankoraŭ plia logo por vi edzinigi la knabinon, ĉar la
‘fuĝoprovo’, kiel vi esprimas vin,
fariĝus
per tio ja kompleta. Kaj mia edziĝpermeso ne malhelpis viajn riproĉojn, ĉar vi
pruvas ja, ke mi
ĉiukaze
kulpas vian needziĝon. Sed por mi vi pruvis ĉi tie kaj en ĉio cetera envere
nenion alian ol ke ĉiuj
miaj
riproĉoj estis pravaj kaj ke inter ili mankis ankoraŭ aparte pravigita riproĉo,
nome la riproĉo de
malsincereco,
de aĉa servemo, de paraziteco. Se mi ne tre eraras, vi parazitas ĉe mi eĉ per
tiu ĉi letero
mem.”
Al tio mi
respondas, ke unue tiu ĉi tuta obĵeto, kiu estas parte ankaŭ direktebla kontraŭ
vi, ne venas de vi,
sed
ĝuste de mi. Tiom grandas ja eĉ ne via malfido kontraŭ alia, kiom mia malfido
kontraŭ mi mem, al kiu vi
edukis
min. Certan pravecon de la obĵeto, kiu ja ankaŭ en si mem kontribuas ion novan
al la karakterizo de
nia
rilato, mi ne neas. Tiel la aferoj en realeco kompreneble ne povas kongrui,
kiel la pruvoj en mia letero, la
vivo
estas pli ol puzlo; sed per la korektaĵo, kiu rezultiĝas per tiu obĵeto,
korektaĵo, kiun mi nek povas nek
volas
detaligi, ni atingis laŭ mia opinio tamen ion tiom proksimigitan al la vero, ke
ĝi povas iomete trankivligi
nin
ambaŭ kaj plifaciligi vivon kaj morton.
Franz
Kopirajto pri la traduko ©2000
La 4-an de
novembro 1919 Kafko vojaĝis akompanate de sia amiko Max Brod al la urbeto Schelesen
norde
de
Prago. Ekde la pulma tuberkulozo aŭguste 1917 li ĉiam denove liberiĝis de la
laboro en la socia
asekurkompanio,
en kiu li laboris kiel juristo, kaj serĉis resaniĝon en diversaj lokoj. Li
konis Schelesen jam el
la jaro
1918; inter la aliaj pulmomalsanuloj, kiuj ripozis tie en la pensiono Stüdl,
estis ankaŭ proksimume
tridekjara
Pragino, kiu altiris lin en nekutima maniero. Somere 1919 li estis fianĉiĝinta
kun Julie Wohryzek, la
"knabino",
kiel li plejofte nomas ŝin en siaj leteroj. Lia patro plej akre kontraŭis la
ligiĝon de sia filo kun virino,
kiu
devenis el la plej malsupra socia tavolo. Sed por komence de novembro 1919
planita edziĝo ne okazis
pro
pure eksteraj kialoj: la du ne trovis loĝejon.
Ĉar lia
sanstato pli malboniĝis, Kafko mallongan tempon post la origine por la edziĝo
antaŭvidita dato
denove
estis en forpermeso pro malsano. Kvankam Schelesen ne tiom plaĉis al li kiom
ekzemple la vilaĝo
Zürau,
, kie li loĝis de fine de 1917 ĝis komence de 1918 ĉe sia fratino Ottla, li decidiĝis
ree iri al tiu loko. En
Schelesen
li verkis poste la longan leteron, kiu celis la klarigon de sia rilato kun la
patro.
La
manuskripto de la teksto portas sur la unua paĝo la lokindikon; dekstre supre
staras en maniero kutima
ĉe
leteroj "Schelesen". Pliaj indikoj pri la estiĝotempo troviĝas en du
leteroj, kiujn Kafko sendis el tiu loko al
sia
fratino Ottla. La unua dateblas proksimume je la 10-a de novembro 1919. Kafko
esprimas en ĝi siajn
dubojn
pri planita vizito de la blinda Praga poeto Oskar Baum en Schelesen; li
skribas: "[...] ni devus loĝi en
unu
ĉambro, mi ne povus kuŝi duondorme ĝis la 11-a horo, mi devus promeni pli ol
ĝis nun, li laborus en nia
komuna
ĉambro, mi devus ofte ĝeni lin, mi ne finus la apenaŭ komencitan leteron al la
patro." (O 74.) El tio
ŝajnas
rezulti, ke la fratino estis informita pri la intenco de sia frato verki tian
leteron, ke li do ekhavis la
planon
pri ĝi kelkan tempon antaŭe - ankoraŭ en Prago. La dua letero datiĝas verŝajne
je iomete pli poste,
eble je
la 13-a de novembro, ĉar ĝi enhave ligiĝis al la unua: "Kara Ottla, pro
nuraj duboj pri la vojaĝo de
Oskar
mi forgesis la certe plej memkompreneblon, ke vi, sendepende de tio, kiel vi
decidiĝos pri Oskar, se vi
emas
veni ĉiukaze venu, jam por la (provizore preskaŭ nur en mia kapo vivanta)
letero. Estas vere, ke por
tio
estas preskaŭ jam tro malfrue, se vi, kiel vi antaŭe intencis, venos nur
sabate; nu, mi povus ja sendigi la
leteron
nur lunde, ne multe ĝenos, se ĝi alvenos kaj mi estos jam en Prago." (O 75.)
El tio rezultiĝas, ke
Kafko
estis komencinta la leteron al la patro, sed surpaperiginta nur malgrandan
parton da ĝi. Sed aliflanke
li
konsideris ebla la elsendon de la teksto jam por la 17-a de novembro (Kafko
ricevis forpermeson unue nur
ĝis
dimanĉo, la 16-a, sed tiu ĉi estis pluigita ĝis la 21-a).
Eblas
do datigi la komencon de la surpaperigo proksimume je la 10-a ĝis la 13-a de
novembro 1919; kun
konsidero
al la ricevita plilongigo de la forpermeso estas ankaŭ eble, ke Kafko finis ĝin
ankoraŭ en
Schelesen
antaŭ la 20-a, la tago des sia reveno al Prago. Tiu supozo apogiĝas per tio, ke
li skribis en Prago
ampleksan
leteron al Käthe Nettel, fratino de Julie Wohryzek, en kiu li faris raporton
pri sia edziĝprovo kaj
argumentis,
kial li ne povas edziĝi. Tiu ĉi estis finata la 24-an de novembro, kaj ŝajnas
kvazaŭ ĝi estas en
certa
maniero rezulto de la antaŭa provo klarigi la rilaton al la patro, ĉar la
negativa portreto, kiun li
desegnas
pri si mem en la letero, eble instigis lin rezigni pri siaj edziĝplanoj; ĉe
kelkaj punktoj ekzistas klaraj
resendoj
al la letero al la patro (v. notoj ... kaj ...).
La 26
foliojn je po 4 paĝojn ampleksa manuskripto de la letero havas karakteron de
klara netskribo; ĝi estas
skribita
"en aparte grandaj, regulaj kaj klaraj trajtoj", "supozeble
ankaŭ - almenaŭ parte - ne sen antaŭaj
malnetaĵoj,
kiel montras ne nur la karaktero de seninterrompa netskribo, sed ankaŭ certaj
tipaj kopieraroj kaj
-korektaĵoj"
(KKAN II, App.-Bd., S. 57).
Tiu ĉi manuskripto
restis en la posedo de Kafko, tio signifas: li ne venigis la leteron al la
patro, kiel unue
intencite.
La 21-an de junio 1920 li skribis el Meran, kie li estis ree pro kuracado, al
Milena Jesenská: "Se vi
iam
volas scii, kiel antaŭe statis pri mi, mi sendos al vi de Prago la gigantan
leteron, kiun mi skribis antaŭ
proksimume
kvaronjaro al mia patro sed tamen ne donis al li" (M 73). La aserto
troviĝanta en la sekundara
literaturo,
ke li lasis la tekston por legi al sia patrino, estas de nenio apogita. Sed
ankaŭ lia amikino Milena
Jesenská
ne vidis la tekston; en letero, kiun li skribis prepare al renkontiĝo kun ŝi la
14-/15-an de aŭgusto
1920 en
la ĉeĥoslovaka-aŭstra limloko Gmünd, oni legas: "Bona antaŭkondiĉo estus
ankaŭ, se vi konus
mian
(cetere malbonan, nenecesan) patroleteron. Eble mi kunportos ĝin al
Gmünd." (M 196) Sed ne
ekzistas
indiko por tio, ke li realigis tiun planon. Sed rilate al tiu intencita alsendo
aŭ transdono de la teksto
al
Milena Jesenská estiĝis supozeble skribmaŝinkopio de la teksto, tio signifas,
ke Kafko pretigis eble dum la
somero
1920 kopion, kiu devus resti en lia posedo. En la manskriba ekzemplero troviĝas
en unu loko -
krajone
skribite - la komenco de klarigo por Milena. La maŝinskribaĵo, kiu devias
malgrave de la manskriba
versio
estas - pro nekonataj kialoj - ne tute finita; ĝi ĉesas mallonge antaŭ la fino
meze en frazo (ĉe ...: "sed
por").
Max Brod baziĝis en sia eldonado de la teksto sur ĝi, la finparton li
kompletigis laŭ la manskribaĵo.
Kopirajto
pri la traduko ©2000
Jen kelkaj petoj al la leganto:
1. Tiu ĉi traduko bezonas unue kontrollegadon, prefere de
negermanlingvano, por elsarki diversajn erarojn
kaj ankaŭ eble germanismojn internacie ne kompreneblajn. Tio ne
koncernas stilajn apartaĵojn nekutimajn,
sed internacie kompreneblajn.
2. La teksto bezonas krome kontrollegadon de germanlingvanoj, kiuj
komparu ĝin kun la originalo por elsarki
erarajn aŭ malprecizajn ekvivalentojn.
Do, kara leganto, se vi sentas vin kompetenta pri tio, bonvolu fari
tiun laboron - bonvenas ankaŭ simplaj
atentigoj dum legado. Se viaj konsiloj aŭ atentigoj estos akceptitaj, via
laboro estos kompreneble menciita
kun via nomo.
Konsilojn por plibonigi la tradukon bv. ĉi-tien:
vilhelmo@multimania.com
Hermann
Kafka naskiĝis 1852 en la vilaĝo Wossek, distrikto Pisek, en Suda Moravio. Lia
patro Jakob (1814
- 99) laboris
kiel viandisto kaj koŝera buĉisto por la judaj loĝantoj de la vilaĝo kaj
ĉirkaŭo. La familio Kafka -
Hermann
havis kvin gefratojn - estis ekstreme malriĉaj, kaj la infanoj estis devigitaj
jam en juna aĝo kontribui
al la
vivtenado de la familio; la tasko de Hermann estis porti la viandovarojn de la
patro per manĉareto al la
klientoj
en la ĉirkaŭaj vilaĝoj. Dekkvarjara li dungiĝis en magazeno en Pisek. La
militservo signifis por li
liberiĝon
el tiuj mizeraj vivkondiĉoj; ene de tri jaroj li avancis al serĝento. Post lia
civiliĝo li vagadis unue tra la
provinco
kiel tielnomata pisjudo (Pinkeljude), kiel migranta komercisto vendanta laĉojn,
tvirnon kaj similaĵojn,
ĝis
kiam li ekloĝis 1881 en Prago kaj tie en la posta jaro kun kunposedanto
malfermis magazenon, en kiu
oni
ofertis galanterion - gantojn, ventumilojn, ombrelojn kaj aliajn modaĵojn por
damoj.
1882 -
mallonge antaŭ la fondo de la magazeno - Hermann Kafka edziĝis al Julie Löwy
(nask. 1856), filino
de
bonstata juda posedanto de bierfarejo el Podiebrad ĉe Elbo, kiu kun sia familio
estis veninta en la
boheman
ĉefurbon. La familio Löwy loĝis en unu el la elegantaj burĝaj domoj, kiuj
ĉirkaŭas la Altstädter
Ring;
la edzeco kun Julie signifis por la malriĉa kampara judo Hermann Kafka signifan
pliboniĝon de sia
socia
pozicio, kiun li firmigis en la postaj jaroj. La socia kaj komerca avancado de
la familio speguliĝas inter
alie en
tio, ke la loĝejoj kaj magazenoj, kiujn Hermann Kafka luprenis, fariĝis ĉiam
pli luksaj kaj troviĝis en pli
bonstataj
regionoj de la urbo. 1908 la familio Kafka transloĝiĝis en modernan domon en la
Niklasstraße, en
unu el
la tiutempe plej bonaj loĝkvartaloj, kiu estiĝis en la iama juda geto, kiu
estis rekonstruita ĉirkaŭ la
jarcentŝanĝiĝo.
1912 la sukcesa komercisto povis loki sian magazenon en la Palais Kinsky,
situanta en la
Altstädter
Ring, do en la centro de la Altstadt (kvartalo 'malnova urbo'); li laborigis
plurajn dungitojn, li liveris
kiel
pograndisto ankaŭ al klientoj en la provinco kaj deĵoris kiel eksperto ĉe
tribunalo.
La
edzeco de la familio Kafka montriĝis feliĉa - nelaste pro la adapitĝemo de
Julie. La 3-an de julio 1883
naskiĝis
la unua infano, filo, kiu ricevis la nomon Franz.
Hermann
Kafka mortis 1931; lia edzino Julie sekvis lin 1934.
Kopirajto pri la traduko ©2000
(vl): Notoj kaj rimarkoj markitaj per "(vl)" estas de la
tradukinto.
Kafko / Kafka: La Esperantigitan formon Kafko mi uzis
ekskluzive nur por la aŭtoro Franco Kafko mem (germ. Franz Kafka); ĉiuj aliaj
personoj kun la nomo Kafka aperas en sia originala formo. (vl)
Karega patro: Tiel laŭ la
manskribaĵo; en la maŝinskribaĵo: Kara patro.
ol mi dumparole povus almenaŭ iome kunteni: En la sekvo Kafko plurfoje reparolos pri sia
nekapablo en ĉeesto de sia patro esprimi siajn pensojn trankvile kaj en logike
kohera maniero. Tiu motivo
troviĝas ankaŭ en liaj literaturaj tekstoj: En la rakonto "La
verdikto" (1912) la filo, Georgo Bendemano, ne
kapablas defendi sin parole kontraŭ la agresoj de sia patro; plej ofte li
restas muta; se li entute parolas, li
diras la malĝustan vorton ĉe la malĝusta okazo: "'Komedianto!' krii Georgo
ne povis deteni sin, tuj ekkonis
la damaĝon kaj mordis, nur tro malfrue, - kun rigidiĝintaj okuloj - en sian
langon, ke li fleksiĝis pro doloro"
(U 52). Plia ekzemplo el tiu rakonto: "'Vi do embuskis al mi!"
kriis Georgo. Kompate diris la patro preterpase:
'Tion vi volis verŝajne diri pli frue. Nun ĝi ja tute ne plu taŭgas.'" (U
54)
En la fragmento "La hejtisto" (1912), kiu unue aperis aparte, la unua
ĉapitro de la romano "La malaperinto",
la juna ĉefrolulo Karlo Rosmano defendas tre elokvente la malprave akuzitan
hejtiston de la ŝipo, kun kiu li
vojaĝis al Usono, antaŭ la ŝipestro kaj kelkaj aliaj aŭtoritatuloj; Karlo
sentas sin "tiom forta kaj spiritpreta,
kiel li hejme eble neniam estis" (E 46). Tamen, kiel ni legas, "li
parolintus ankoraŭ multe pli bone, se li ne
estus konfuzita de la ruĝa vizaĝo de la sinjoro kun la bambubastoneto, kiun li
de sia nuna starloko vidis
unuafoje" (E 40). Kiel montriĝas, tiu sinjoro estas lia onklo, la
anstataŭanto de la patro en la fremda lando.
Vi dum via tuta vivo streĉe laboris:
Kp. la taglibrajn notojn de la 26-a de decembro 1911: "Estas
malagrable aŭskulti, kiam la patro kun senfinaj malicaj aludoj pri la feliĉa
situacio de la nuntempuloj kaj
precipe de siaj infanoj rakontas pri
la suferoj, kiujn li devis travivi en sia juneco. Neniu neas, ke li dum jaroj
sekve de nesufiĉa vintraj
vestaĵoj havis malfermitajn vundojn ĉe la kruroj, ke li ofte malsatis, ke li jam
10-jara
devis ŝovi ĉareton ankaŭ
dumvintre kaj tre frumatene tra la vilaĝoj - sed, kaj tion li ne volas
kompreni, tiuj
ĝustaj faktoj ne permesas,
kompare kun la plia ĝusta fakto, ke mi ĉion ĉi ne travivis, eĉ nur iomete
konkludi,
ke mi estis pli feliĉa ol
li, ke li rajtas fanfaroni pro tiuj vundoj ĉe la kruroj, ke li de la ekkomenco
supozas kaj
pretendas,
ke mi ne povas aprezi liajn tiamajn suferojn kaj ke fine mi ĝuste pro tio, ke
mi ne havis la samajn
suferojn,
devas esti senfine danka. Kiom volonte mi ŝatus aŭskulti, se li rakontus
seninterrompe pri sia
juneco
kaj siaj gepatroj, sed ĉion ĉi aŭskulti en tono de fanfaronado kaj de
kverelado, estas turmenta. Ĉiam
denove
li kunfrapas la manojn: "Kiu scias tion hodiaŭ! Kion scias la infanoj! Tion
suferis neniu! Ĉu hodiaŭ
infano
tion komprenas!" (KKAT 323 f.)
"kiel dio en Francio":
("Vivi
kiel dio en Francio" – samsenca parolturno: "vivi en ĝuo kaj
bruo" (vl)) En
La verdikto la patro riproĉas al la filo tute simile: "Kaj mia filo
trairis la mondon jubile, kontraktis
negocojn
preparitajn de mi, transkapiĝis pro plezuro”.
kaŭzon por nutrozorgoj: La patro de Kafko
dum sia juneco ofte suferis malsaton kaj atentigis siajn infanojn
ofte
pri tio, ke pro lia streĉe perlaborita ekonomia sukceso ili fartas pli bone. En
letero al sia fratino Ottla
Kafko
aludas tiun kaŝitan manieron riproĉi: "La patro havas nur unu veran
pravecon riproĉi, nome en tio, ke
ni
(indiferente ĉu pro lia merito aŭ lia kulpo) havas pli facilan vivon; li ne
konas alian elprovadon ol tiun de
la
malsato, de la monzorgoj kaj eble ankaŭ tiun de la malsano, li ekkonas, ke ni
ankoraŭ ne sukcesis la
unuajn,
kiuj estas sendube fortaj, kaj deduktas el tio la rajton malpermesi ĉian
liberan vorton. En tio kuŝas io
vera
kaj, ĉar ĝi estas vera, ankaŭ bona. Ĝis kiam ni ne povas rezigni lian helpon ĉe
la forpelo de la malsato
kaj la
monzorgoj, en nia sinteno kontraŭ li restos timemo kaj ni devos iel al li cedi,
eĉ se ni ekstere ne faras
tion."
(O 50)
dankemo de infanoj: kp. la kritikan
noton de la 12-a de novembro 1914 en la taglibroj de Kafko: "La
gepatroj kiuj atendas
dankemon de siaj infanoj (ekzistas ankaŭ tiaj, kiuj postulas ĝin) estas kiel
uzuristoj,
ili riskas volonte la
kapitalon, se ili nur ricevos la interezojn" (KKAT 698).
frenezajn amikojn: Inter la amikoj de
Kafko, kiujn rifuzis lia patro, troviĝis i.a. Max Brod (1884 - 1968),
ĉar tiu subtenis lin en liaj
literaturaj inklinoj, kaj la orientjuda aktoro Jichzak Löwy. La 31-an de
oktobro 1911
Kafko notas en sia
taglibro: "Por ne forgesi tion, por la kazo ke mia patro refoje nomus min
malbona filo, mi
notas, ke li antaŭ kelkaj
parencoj sen aparta kialo aŭ por simple premi min aŭ por liaopinie savi min,
nomis
Max frenezan
ventanimulon kaj ke li hieraŭ, kiam Löwy estis en mia ĉambro, parolis kun
ironia kapskuado kaj
buŝgrimaco
pri fremduloj, kiujn oni lasas en la loĝejon, kio povas interesi ĉe fremdulo,
kial oni komencas
tiajn
rilatojn ktp. - Mi tamen ne devus noti tion, ĉar mi skribis min vere en malamon
kontraŭ mia patro (...)."
(KKAT
214f.)
templon: Per
"templo" ĉi tie kaj en la sekvo Kafko celas sinagogon. Ne certas, ĉu
la riproĉo de la patro celas
unu aŭ
plurajn okazojn; krome ĝuste ja la filo riproĉis al li, ke li nur malsufiĉe
enkondukis lin en la judan
kred-komunumon.
Strangas ankaŭ la formulado "en la templon (...) al vi" anstataŭ
"kun vi", kiu inspiras la
ideon,
ke la patro troviĝas jam en la sinagogo kaj atendas la filon. Eble la aŭtoro
aludas ĉi tie certajn
okazojn,
ekzemple ĉe altaj festotagoj, ĉe kiuj la patro atribuis grandan gravecon esti
vidata en la sinagogo
kune
kun sia filo.
Francensbado: germ. Franzensbad,
kuracloko en nordokcidenta Bohemio, en kiu la gepatroj de Kafko
plurfoje
somerumis. (vl)
familian senton: Familia solidareco estis
grava por la patro, ĉar ĝi signifis sekuriĝon - ankaŭ ekonomian.
Kafko
skribis foje pri si mem en letero al la patro de Felice Bauer: "Mi vivas
en mia familio, inter la plej bonaj,
plej
amplenaj homoj, pli fremde ol fremdulo. Kun mia patrino mi dum la lastaj jaroj
mezume parolis eĉ ne
dudek
vortojn tage, kun mia patro mi interŝanĝis apenaŭ iam pli ol salutvortojn. Kun
miaj edziniĝintaj fratinoj
kaj la
bofratoj mi tute ne parolas, sen paŭti kontraŭ ili. Por la familio mankas al mi
ĉia kunviva sento." (F 457)
la magazeno: Ĉi tie kaj en la sekvo la aŭtoro celas la patran
galanterian magazenon.
trudis al vi la fabrikon: Decembre 1911 Kafko
kune kun sia bofrato Karl Hermann fondis la Prager
Asbestwerke
Hermann & Co
(Pragan asbestfabrikon H.& Co). La patro disponigis monon por tio. Kafko
eliris
de la
ideo, ke li kiel silenta partnero ne devas aktive okupiĝi pri la entrepreno. Sed
ĉiam, kiam lia bofrato
dum iom
pli longa tempo ne troviĝis en Prago (tiel ankaŭ dum la mondmilito, kiam Karl
Hermann estis
entrupigita),
Hermann Kafka premis lin iom kontroli tie. En letero al Brod de la 7-a/8-a de
oktobro 1912 ni
legas:
"Mia bofrato - la fabrikestro - forvojaĝis ĉi-matene, kion mi en mia
feliĉa distriteco apenaŭ rimarkis, en
komerca
vojaĝo, kiu daŭros dek ĝis 14 tagojn. Dum tiu tempo la fabriko estas lasita
fakte nur al la laborestro,
kaj
neniu mondoninto, des malpli tiom nervoza kiel mia patro, dubos pri la komplete
trompa mastrumado,
kiu nun
regas en la fabriko." (BKB 115) Kafko sentis sin ĝenerale nekompetenta en
sia rolo kiel
entreprenisto;
se la kontrolado de la fabriko krome ĝenis lian literaturan agadon, li povis
tiom malesperiĝi, ke
li
pensis pri suicido. En la supre menciita letero skribita dum la laboro ĉe la
romano La malaperinto, plue
tekstas: "(Mi)
komprenis tute klare, ke por mi ekzistis nun nur du eblecoj, aŭ post la
ĝenerala enlitiĝo salti el
la
fenestro aŭ en la venontaj 14 tagoj fakte iri en la fabrikon kaj en la oficejon
de la bofrato" UBKB 116). La
riproĉon,
ke la fondo de la fabriko fariĝis laŭ lia iniciato, li devis aŭdi plurfoje:
"mi estis laŭ ĉies opinio la
ĉefkulpulo
por la fondo de la fabriko - mi certe transprenis tiun kulpon
duonsonĝe" (sl.). Verŝajne la riproĉoj
pro lia
mankhava engaĝiĝo por la entrepreno fariĝis dum la fluo de la tempo ĉiam pli
akraj, ĉar la aferoj iris
malbone
kaj 1917 oni devis fine malfondi la firmaon.
Ottla: La
"obstino" de la plej juna fratino de Kafko esprimiĝis inter alie en
tio, ke ŝi volis profesie
sendependiĝi
kaj krome elektis edzon, kiu ne plaĉis al la patro. Ŝia frato subtenis ŝin en
ĉiuj ŝiaj provoj
emancipiĝi;
Ottla estis lia preferata fratino, al kiu li sentis sin afina. En letero al
Felice Bauer de la 1-a de
novembro
1912 ni legas: "mi havas 3 fratinojn, unu edziniĝinta, unu fianĉiĝinta, la
fraŭla estas al mi,
sendepende
de la amo al la aliaj, la delonge plej kara" (F 67).
homo ... koro: En La verdikto
la patro diras pri la amiko en fremdlando, profesie fiaskinta viro, kiu aranĝis
sin
por
“definitiva fraŭleco”: “Li estus filo laŭ mia koro” (U 51).
Robert Kafka: Filo de Filipp,
frato de Hermann Kafka; Robert (1881 - 1922) laboris en Prago kiel advokato
kaj tia
ankaŭ partoprenis la fondon de la asbestfabriko. Li ŝajnis al Kafko kvazaŭ la
esenco mem de vigleco;
ŝajnas,
ke li diris al sia lasta vivkunulino Dora Dyamant pri sia kuzo: “[...] tiu
grandioza homo. Kiam tiu
Robert
[...] venis al la Sophienschwimmschule [Sophie-naĝlernejo], desaltis en la
akvon kaj tie ruliĝis kun la
forto
de bela besto [...], tio estis grandioza.” (FK 180) En taglibra noto el la 13-a
de oktobro 1911 li priskribas
la
“D-ron Kafka” malpli flate kiel viglan viron, kiel “grasan, nigran, provizore
sanan, mezgrandan, de
konstanta
cigaredfumado ekscititan judon” (KKAT 78). En la okuloj de la patro la nevo
estis supera al lia
propra
filo eble ankaŭ pro tio, ke li atingis profesie pli altan pozicion kaj estis
edzo. Robert Kafka mortis 1922
pro
mistera malsano de lieno.
Karl Hermann: la
“fabrikposedanto” (1883 - 1939), edzo de la fratino Elli (Gabriele) de Kafko. Li
ŝajnis
multrilate
afina al Hermann, havis, kiel tiu, fortikan staturon kaj estis sukcescela
komercisto kun forta trudivo.
“Nun
miaj gepatroj aparte amas lin”, tiel pri tiu bofrato en taglibra noto de la 3-a
de novembro 1911 (KKAT
222).
fratoj ... fratinoj: La dua filo de
Hermann kaj Julie Kafka, Georg, naskiĝis 1885 kaj mortis 1886 pro morbilo;
Heinrich
naskiĝis 1897 kaj mortis apenaŭ 1,5-jara pro inflamo de la meza orelo. La
fratinoj de Kafko Elli
(Gabriele),
Valli (Valerie) kaj Ottla (Ottilie) naskiĝis 1889, 1890 kaj 1892. En letero al
Felice Bauer el la
19-/20-a
de decembro 1912 Kafko skribas: “Mi esta la plej aĝa el ses gefratoj, du
fratoj, iomete pli junaj ol
mi,
mortis infanetoj kulpe de kuracistoj, poste estis ioma silento, mi estis la
sola infano, ĝis kiam, post 4, 5
jaroj,
separite de 1 respektive de 2 jaroj, alvenis la tri fratinoj” (F 193).
Löwy ... Kafka fono: Tian kuniĝon de
kontraŭaj kaj fine neakordigeblaj heredaj ecoj Kafko temigas ankaŭ en
la 1917
estiĝinta, dumvive ne publikigita prozaĵo Bastardo, en kiu li priskribas
strangan miksvivaĵon: “Mi
havas
strangan beston, duone katido, duone ŝafido. ĝi estas heredaĵo el la posedaĵo
de mia patro. Sed ĝi
vere
evoluis nur en mia tempo, antaŭe ĝi estis multe pli ŝafido ol katido. Sed nun
ĝi havas de ambaŭ same
multe. De
la kato kapon kaj ungegojn, de la ŝafo grandon kaj figuron; de ambaŭ la
okulojn, flagrajn kaj
sovaĝajn,
la felhararon, mole stretan, la movojn samtempe saltajn kaj ŝtelirajn.” (KKAN
I, 372) Fine de la
teksto:
“ĝi havas en si ambaŭajn viglecojn [maltrankvilojn], tiun de la kato kaj tiun
de la ŝafido, spite al
ilia
malsamenco. Tial ĝi sentas sian haŭton tro malvasta. [...] Eble por tiu besto
la tranĉilo de buĉisto estus
liberiĝo,
sed tiun mi devas rifuzi al ĝi kiel al heredaĵo.” (sl., p. 372)
Dum la
familio de la patro reprezentis por Kafko agresemon - “viv-, komerc-,
konkeremon” - tiu de Löwy
reprezentis
pli intelektan kaj senteman homtipon. Pri la prauloj de la patrino li skribas
en membiografia skizo
en siaj
taglibroj: “Mi nomiĝas hebree Anschel kiel la avo de mia patrino de la patrina
flanko, tre pia kaj klera
viro
kun longa blanka barbo, kiel memoras mia patrino, kiu estis 6-jara, kiam li
mortis. [...] ŝi memoras ankaŭ
la multajn
la vandojn plenigantajn librojn de la avo. [...] La patrino de mia patrino
mortis frue pro tifo. Ekde tiu
ĉi
morto ŝia avino fariĝis melankolia, rifuzis manĝi, parolis kun neniu, foje,
jaron post la morto de sia filino ŝi
eliris
promeni kaj neniam plu revenis, ŝian kadavron oni tiris el la Elbo. Eĉ pli
klera viro ol la avo estis la
praavo
de la patrino, ĉe kristanoj kaj judoj alte konsiderata, ĉe fajrego okazis pro
lia pieco la miraklo, ke la
fajro
transsaltis lian domon kaj domaĝis ĝin, dum la domoj ĉirkaŭe forbrulis.” (KKAT318)
La tri
fratoj kaj du duonfratoj de la patrino (ŝia patro denove edziĝis post la
memmortigo de lia unua edzino)
ŝajnis
por Hermann Kafka ĉiuj vivofremdaj apartemuloj; ili ja sukcesis profesie
establiĝi, sed neniam edziĝis
kaj per
tio laŭ la patro de Kafko staris marĝene de la socio. Escepto estis Richard
Löwy, kiu vivis en Prago
kun sia
edzino kaj kvar infanoj kaj posedis magazenon por laborvestaĵoj (pri Josef
Löwy, 1858 - 1932, kiu
plejparte
vivis eksterlande kaj estis edziĝinta kun belgino, oni apenaŭ scias ion; ŝajnas
ke li ne havis rektajn
rilatojn
kun la familio de sia fratino). Kafko bone konis precipe Alfred Löwy (1852 -
1923), kiu vivis en
Madrido
kiel fervojdirektoro, kaj Siegfried Löwy (1867 - 1943), kiu laboris kiel
kuracisto en la vilaĝeto Triesch
en
Moravio. La onklo Rudolf (1861 - 1921) laboris kiel librotenisto en Praga
bierfarejo, konvertiĝis al
katolikismo,
kaj ŝajnas ke Hermann Kafka konsideris lin freneza; li kelkfoje timis, ke lia
filo fariĝos “dua onklo
Rudolf,
do la frenezulo de la nova postkreskanta familio” (KKAT 304).
onkloj Philipp, Ludwig, Heinrich:
tri
fratoj de la patro. Philipp (1846/47 - 1914) estis komercisto en Kolin,
Ludwig
(1857 - 1911) asekuragento en Prago, Heinrich (1851 - 86) komercisto en
Leitmeritz. Klaus
Wagenbach
kontrastigas la tri fratojn kun Hermann Kafka jene: “[Ili] pli leĝere prenis la
amarajn spertojn de
la
infanaĝo, sed kontraste ĉe la patro de Kafko ili nur plifortigis lian sen tio
forte evoluintan energion kaj
decidiĝon
al monomanio. Estis monomanio, kiu igis lin prijuĝi la mondon nur laŭ speco de
pozitivisma
efikecprincipo
[...].” (W 17)
multon heredis de vi: Kuntekste kun la ĵus
dirita klariĝas, kial Kafko kredis, ke li heredis de la patro mankon
da
senzorgemo kaj sekve de tio emon al memturmentado.
la nepoj kaj la bofilo: Felix (1911 - 40) kaj Gerti (1912 - 1972),
infanoj de la fratino de Kafko Elli kaj Karl
Hermann,
kiel ankaŭ Marianne (nask. 1913) kaj Lotte (1914 - 31), filinoj de la fratino
Valli kaj Josef Pollak.
“La
bofilo” estas Karl Hermann, kiu ja estis aparte simpatia al la patro.
Valli: La dua plej aĝa
fratino.
distretos min, ke nenio restos de mi: Per la verbo “distretos” la patro estas priskribata ĉi
tie el la
perspektivo de - ankaŭ en korpa
senco - malpli alta. Tiu motivo ankaŭ troviĝas en la rakonto La transformiĝo
(1912/13). La filo, fariĝinta
insekto kaj ne plu rekte iranta, sed krablanta sur la planko, vidas sin
elmetita al
atako de la patro: “[La patro] kaptis
per la dekstra mano la bastonon de la prokuristo, kiun tiu postlasis kun
ĉapelo
kaj surtuto sur seĝo, prenis per la maldekstra grandan ĵurnalon de sur la tablo
kaj komencis,
stamfante
per la piedoj, svingante la bastonon kaj la ĵurnalon, repeli Gregoron en lian
ĉambron. Nenia peto
de
Gregoro helpis, nenia peto estis ankaŭ komprenata, kiom ajn humile li turnis la
kapon, la patro stamfis
nur pli
forte per la piedoj.” Simila sceno ree troviĝas poste: “Eble [La patro] mem ne
sciis, kion fari; tamen li
levis
la piedojn nekutime alten, kaj Gregoro miris pri la grando de liaj
botplandumoj.” (V 42)
Felix: La okjara nevo de
Kafko.
ligita al la magazeno:
En la letero al Felice Bauer, en kiu li informas pri la frua morto de siaj
fratoj, tekstas
jene:
“Tiel mi vivis tre longan tempon sola [...], ĉar miaj gepatroj estis ja
konstante en la magazeno” (F 193).
La
galanteria magazeno estis fondita per malmultaj propraj monrimedoj kaj dum la
unuaj jaroj de ĝia ekzisto
postulis
la tutan fortostreĉon kaj de la patro kaj de la patrino. La edukado de la filo
estis transdonita al
vartistino
kaj poste al franca edukistino.
incidento el la unuaj jaroj: Tiu incidento okazis verŝajne en la tempospaco inter
1886 kaj 1889.
balkono:
en la originalo “Pawlatsche”, el ĉeĥa palaĉ balkono, kiu ĉe la interna
kortoflanko de multaj Pragaj
domoj
kunligis plurajn loĝejojn.
la giganta viro, mia patro: El la perspektivo de infano, kompreneble ĉiu patro
estas giganto. Sed Kafko
sentis
sin dum sia tuta vivo malsupera al sia patro ankaŭ en korpa rilato. Hermann
Kafka estis ne nur
altkreska,
sed de aparte fortika staturo. En La verdikto la filo, kiu eniras la
ĉambron de sia patro, rimarkas
unue,
ke tiu estas “ankoraŭ giganto” (U 47); poste montriĝas, ke la patro malgraŭ sia
kadukeco superas lin
ĉiurilate,
ke li estas do pli forta: “Vi volis min kovri, tion mi scias, mia bubeto, sed
kovrita ankoraŭ mi ne
estas. Kaj
eĉ se estas mia lasta forto - sufiĉa por vi, tro por vi.” (U 51) En pluraj
tekstoj de Kafko troviĝas tiaj
patrofiguroj,
ĉe kiuj fizikan grandecon akompanas agresemo; en la prozofragmento La urba
mondo (1911)
okazas
disputo inter la filo, kiu estas “iom aĝa studento”, kaj la patro, “glatrazita
viro kun peza karnovizaĝo”.
“’Fine’
diris tiu, kiam Oskar apenaŭ metis la piedon en la ĉambron, restu ĉe la pordo
mi petas, ĉar mi tiom
koleras
kontraŭ vi ke mi ne certas pri mi. Sed patro diris Oskar kaj rimarkis nur
dumparole kiom li estis
kurinta.
Silentu kriis la patro kaj leviĝis, ĉe kio li kovris fenestron.” (KKAT 151)
militsalutis kaj marŝis: Hermann Kafka do certe ofte kaj volonte
rememoris la tempon kiam li estis serĝanto.
edziĝintenco: v. (46,14)
Pepa: “Pepa” estis la karesnomo de Josef Pollak
(1882 - 1942), ekde januaro 1913 edziĝinta al Valli, fratino
de Kafko.
Hermann Kafka ne estis kontenta pri siaj bofiloj, ĉar ili ne povis certigi al
liaj filinoj la esperitan
ekonomian
sekurecon; en Karl Hermann li malkovris almenaŭ la avanciĝemon, kiu tiom forte
distingis lin
mem. En
letero al Felice Bauer el la 25-a de aŭgusto, en kunteksto kun siaj propraj
edziĝintencoj Kafko
parolas
pri la zorgoj, kiuj premis la patron pri la edzoj de la fratinoj: “Sed la patro
ege laboris dum sia tuta
vivo
kaj estigis el nenio relative iomon. Sed tiu progresado ĉesis jam de jaroj,
ekde la plenjariĝo de la filinoj,
kaj
nun, per la edziniĝo de la filinoj, transformiĝis en teruregan malprogreson,
kiu daŭras seninterrompe. Laŭ
la
sento de la patro, liaj bofiloj kaj liaj infanoj, nun kun mia escepto, vivas je
liaj kostoj. La sento estas
bedaŭrinde
tute prava kaj senmezure plifortiĝas ankoraŭ pro la sanstato de la patro,
arteriosklerozo. Nun li
pensas,
ke mi edziĝos, kiu ĝis nun estis parte ekster tiuj zorgoj, kaj laŭ lia kalkulo
nepre falos en mizeron, se
ne tuj,
tiam post du jaroj [...].” (F 454)
Tiam kaj tiam ... ankoraŭ nun: Pri la komunaj vizitoj al la Civilschwimmschule [civila
naĝlernejo] situanta
ĉe la
Moldavo, Kafko - laŭ Brod - raportis detale al sia lasta vivkunulino Dora
Dyamant: “Kiel knabeto, kiam
mi
ankoraŭ ne sciis naĝi, mi kelkfoje iris kun la patro, kiu ankaŭ ne scias naĝi,
en la sekcion por nenaĝantoj.
Tiam ni
sidis kune nudaj ĉe la bufedo, ĉiu kun sia kolbaso kaj duona litro da biero. Kutime
la patro kunportis
la
kolbason, ĉar ĝi estis tro kosta en la naĝlernejo. - Imagu tion ĝuste, la
giganta viro kun la eta ostofasko ĉe
la
mano, kiel ni ekzemple senvestiĝis en la malgranda kabino en mallumo, kiel li
poste eltiris min, ĉar mi
hontis,
kiel li poste volis instrui al mi sian pretenditan naĝadon kaj tiel plu. Sed
poste la biero!” (FK 180) En
sia
lasta letero al siaj gepatroj skribita unu tagon antaŭ sia morto, Kafko
rememorigas tiujn okazojn: “Cetere,
kiel mi
nun dum la varmego memoras plurfoje, ni jam estis regulaj komunaj
bierdrinkuloj, antaŭ multaj jaroj,
kiam la
patro prenis min kun si al la Civilschwimmschule”. (2-a de junio 1924; BE 80
s.)
ĉeĥoj, ... germanoj, ... judoj: la tri etnaj grupoj,
el kiuj konsistis la Praga loĝantaro.
la jida aktoro Löwy ... puloj: Kafko ekkonis la
aktoron Jizchak Löwy (1887 - 1942), Varsovi-devena, en
oktobro
1911. Li apartenis al malgranda teatra grupo, kiu en Praga kafejo ludis pecojn
en “ĵargono”, t.e. en
la jida
(judgermana) lingvo. Kafko sentis sin altirata al pluraj membroj de la
ensemblo, sed precipe al Löwy, kiu dum
interparoloj
konatigis al li iom el la vivo de la piaj orientaj judoj. En siaj taglibroj
Kafko faris multnombrajn
notojn
kaj pri la teatraj prezentadoj, kiun li vizitis, kaj pri la rakontoj de Löwy. Al
Hermann Kafka ne plaĉis la
rilato
de sia filo kun la senrimeda migranta aktoro, kiu krome vekis en li intereson
pri la ortodoksa kredo, kiu
liaopinie
deturnis lin de la esenca afero, la ekonomia sukceso. En taglibra noto de
novembro 1911 Kafko
retenas
eldiron de la patro pri Löwy, kiun li mem “admirus eĉ en polvo”. (KKAT 81):
“Löwy - Mia patro pri li:
Kiu
enlitiĝas kun hundoj leviĝas kun cimoj”. (KKAT 223)
mi jam
bedaŭris ĝin, dum mi diris ĝin: ...
laŭ vi forta malsato: Por Kafko la figuro
de la patro estis nedisigeble asociita kun tiu de forta manĝanto. La
sana
apetito ĉe tio reprezentis vitalecon, forton kaj ankaŭ seksan potencon. En
siajn literaturajn tekstojn
Kafko
ĉiam denove enkondukis homojn, kiuj distingiĝas per tio, ke ili alprenas
grandajn kvantojn da nutraĵo
en
preskaŭ animaleca maniero; li kontrastigas al ili figurojn, kies apartemeco
esprimiĝas inter alie ankaŭ
per
konstanta senapetiteco. Karakteriza por tio estas la sekva tekstero el la
romano La malaperinto, en kiu
Karlo Rosmano,
kiu pro naŭzo apenaŭ povas manĝi ion, observas tian fortan manĝanton, “grandan
dikan
sinjoron”
(KKAV 69):
“[Sinjoro
Green] albuŝigis pecon, kie la lango, kiel Karlo rimarkis hazarde, kaptis la
manĝaĵon per elano. Li
preskaŭ
naŭziĝis kaj li leviĝis. Preskaŭ samtempe sinjoro Polundo kaj Klara ekkaptis
liajn manojn. “Vi devas
ankoraŭ
resti sida”, diris Klara. Kaj kiam li ree sidis, ŝi flustris al li: “Ni baldaŭ
kune malaperos. Paciencu.”
Intertempe
sinjoro Green trankvile manĝadis, kvazaŭ estus la natura tasko de sinjoro
Polundo kaj
Klara,
trankviligi Karlon, se li kaŭzis al li vomemon.
La
manĝo daŭregis precipe pro la precizeco, per kiu sinjoro Green traktis ĉiun
pladon, kvankam li estis ĉiam
preta
akcepti senlace ĉiun novan pladon, la afero vere ekŝajnis kvazaŭ li volus funde
senstreĉiĝi de sia
maljuna
dommastrino. De tempo al tempo li laŭdis Klaran pro ŝia arto de dommastrumado,
kio videble flatis
ŝin,
dum Karlo estis tentata repuŝi lin, kvazaŭ li atakus ŝin. Sed sinjoro Green eĉ
ne kontentiĝis je ŝi, sed
plurfoje
bedaŭris, sen levi la rigardon de la telero, la okulfrapan senapetitecon de
Karlo.” (KKAV 82 s.)
kornervozeco: Lia kormalsano estis uzata de Hermann Kafka ankaŭ kiel
premilo kontraŭ siaj familianoj. Kp.
ekzemple
la taglibran noticon, kiun Kafko supaperigis la 26-an de aŭgusto 1911, la
antaŭtagon de sia vojaĝo
en la
feriojn: “Morgaŭ mi vojaĝos al Italio. Nun vespere la patro ne povis endormiĝi
pro ekscitiĝo, ĉar li estis
tute
emociita de la zorgo pri la magazeno kaj de sia de tio kaŭzita malsano. Sur la
koron malseka tuko,
vomemo,
spirmanko, suspiranta irado tra la ĉambro. [...] Mi diras ke la mizero kun la
magazeno povas daŭri
ja nur
kvaronjaron, poste ĉio pliboniĝos. Li iradas tra la ĉambro suspirante kaj
kapskuante. Estas klare, ke
vidate
de li, ni ne deprenas kaj eĉ ne mildigas liajn zorgojn, sed eĉ ne, vidate de
ni, eĉ en nia plej bona
intenco
kuŝas ankoraŭ iom malĝoja konvinko, ke li devas zorgi pri sia familio.” (KKAT
39 s.)
neebleco de trankvila rilato: Tio estas temigita en pluraj
rakontoj; ekzemple en La verdikto, La transformiĝo
kaj La
urba mondo, en kiuj la filoj estas elmetitaj al korpaj aŭ parolaj agresoj
de la patroj, la patroj esprimas
kriegante
siajn riproĉojn: “Vian diboĉan vivon mi simple ne plu eltenas. Mi estas
maljunulo. En vi mi pensis
trovi
konsolon por la maljuneco, sed envere vi estas al mi pli malbona ol ĉiuj miaj
malsanoj. Fi pri tia filo, kiu
per
pigreco, malŝparo, malico kaj stulteco premas sian maljunan patron en la
tombon. Ĉie tie eksilentis la
patro,
sed movis sian vizaĝon kvazaŭ li ankoraŭ parolus.” (La urba mondo; KKAT 151 s.)
mi mallernis paroli: ...
la ordinare fluanta homa lingvo: Ĉi tio ŝajnas
preskaŭ aludi la rakonton La transformiĝo. La filo tie
estas ne nur ekstere
transformita al insekto, li ankaŭ ne plu regas la homan lingvon: “’[...] ĉu vi
nun aŭdis
Gregoron paroli?’ ‘Tio estis
besta voĉo’, diris la prokuristo, rimarkinde mallaŭte kontraste al la kriegado
de la
patrino.” (V 16)
mi disŝiros vin ... kiel fiŝon: Kp.
la membiografian noticon el aŭgusto 1917 (la pulmomalsano de
Kafko estis ĵus aperinta): “Kaze
ke mi baldaŭ mortos aŭ fariĝos komplete vivmaltaŭga - tiu ebleco estas granda
ĉar en la lastaj du noktoj mi
havis fortan sangotusadon - tiam mi rajtas diri, ke mi disŝiris min mem. Se mia
patro
antaŭe
en sovaĝaj sed nuraj minacoj kutimis diri: Mi disŝiros vin kiel fiŝon - fakte
li ne tuŝis min eĉ per fingro
- tiam
la minaco nun realiĝas sendepende de li. La mondo - F[elice] estas nur ĝia
reprezentanto - kaj mia
mio disŝiras
en nesolvebla kontraŭeco mian korpon.” (KKAN I, 401 s.)
Elli:
la plej aĝa fratino de Kafko.
konstantinopla letero: Verŝajne temas pri
komerca letero. En la taglibro de Kafko troviĝas komenco de
rakonto,
kiu ekas per la alveno de komerca vojaĝanto en Konstantinoplo. (KKAT 493 - 499)
somerumado: La familio de Kafka havis dum kelka tempo luatan
someran loĝejon en Radesovitz (ĉeĥe:
Radesoviĉe)
ĉe Prago, atingeblan trajne de la ĉefurbo.
lasta malsano: Kafko malsaniĝis
oktobre 1918 pro la tiam en grandaj partoj de Eŭropo furiozanta Hispana
gripo;
el tio evoluis ambaŭflanka pneŭmonio; dum pluraj tagoj lia vivo estis en
serioza danĝero.
De ĉiam vi faris al mi la riproĉon ...: Kp. la taglibran
noton de la 26-a de decembro 1911: "Estas
malagrable aŭskulti, kiam la
patro kun senfinaj malicaj aludoj pri la feliĉa situacioo de la nuntempuloj kaj
precipe
de siaj infanoj rakontas pri
la suferoj, kiujn li devis travivi en sia juneco. Neniu neas, ke li dum jaroj
sekve de
nesufiĉaj
vintraj vestaĵoj havis malfermitajn vundojn ĉe la kruroj, ke li ofte malsatis,
ke li jam 10-jara devis
ŝovi
ĉareton ankaŭ dumvintre kaj tre frumatene tra la vilaĝoj - sed, kaj tion li ne
volas kompreni, tiuj ĝustaj
faktoj
ne permesas, kompare kun la plia ĝusta fakto, ke mi ĉion ĉi ne travivis, eĉ nur
iomete konkludi, ke mi
estis
pli feliĉa ol li, ke li rajtas fanfaroni pro tiuj vundoj ĉe la kruroj, ke li de
la ekkomenco supozas kaj
pretendas,
ke mi ne povas aprezi liajn tiamajn suferojn kaj ke fine mi ĝuste pro tio, ke
mi ne havis la samajn
suferojn,
devas esti senfine danka. Kiom volonte mi ŝatus aŭskulti, se li rakontus
seninterrompe pri sia
juneco
kaj siaj gepatroj, sed ĉion ĉi aŭskulti en tono de fanfaronado kaj de
kverelado, estas turmenta. Ĉiam
denove
li kunfrapas la manojn: "Kiu scias tion hodiaŭ! Kion scias la infanoj! Tion
suferis neniu! Ĉu hodiaŭ
infano
tion komprenas!" (KKAT 323 f.)
la Zürau-a aventuro de Ottla: La fratino de Kafko
eniris post la popollernejo en la patran magazenon kiel
helpanto;
sed baldaŭ vekiĝis en ŝi pli kaj pli forte la deziro sendependiĝi kaj lerni
profesion; komence de
1917 ŝi
petis akcepton en la agrikultura lernejo. En aprilo samjara ŝi decidiĝis
transpreni la mastrumadon de
farmbieno
en la vilaĝo Zürau en nordokcidenta Bohemio, kiu apartenis al la - pro
militservo forestanta -
bofrato
Karl Hermann. Ŝi realigis tiun decidon, en kiu ŝia frato apogis ŝin, kontraŭ la
rezisto de ŝiaj gepatroj.
Hartmut
Binder komunikis eltiraĵon de nepublikigita letero de Irma Kafka al Ottla; ni
legas tie: “mi devas ĉi
vespere
nepre skribi al vi kaj diri al vi, ke vi fermu tie [en Zürau] la budon kaj venu
al Prago. Ŝi ankoraŭ ĝis
nun ne
komprenas, ke vi povis ŝarĝi vin je io tia, ‘ĉar vi ja ne bezonis tion’”.
(Binder, p. 439) Kafko mem
restadis
en Zürau post apero de lia tuberkulozo de septembro 1917 ĝis aprilo 1918 kun
kelkaj interrompoj.
stratmagazeno: Verŝajne la aŭtoro celas la magazenon en la tempo, kiam
ĝi estis ankoraŭ pure
pomalgranda
magazeno.
traktado de la dungitaro:
Ŝajnas, ke la facile eksplodema Hermann Kafka troviĝis plurfoje en militstato
kun
sia
dungitaro. Atesto pri tio troviĝas en la taglibroj de Kafko: “16. X 11 Peniga
dimanĉo hieraŭ. La patro
maldungis
la tutan dungitaron. Per afablaj paroladoj, bonkoreco, efiko de sia malsano, de
sia grandeco kaj
antaŭa
forto, de sia sperto, sia saĝo li en ĝeneralaj kaj privataj interparoladoj li
regajnas preskaŭ ĉiujn.”
(KKAT
83) Kp. ankaŭ La verdikto, kie la patro diras, ke li estis persekutita
“de la malfidela dungitaro”. (U 52)
Assicurazioni Generali ... maldungo: La Assicurazioni
Generali estis privata asekurkompanio kun ĉefsidejo
en -
ĝis 1918 aŭstra - Triesto, en kies Praga filio Kafko eniris oktobre 1908 kiel
anstataŭanto. Li rezignis tiun
laborpostenon,
kiu neniam vere plaĉis al li, post kvaronjaro. Pri la premo, kiun li suferis en
la oficejo de la
Assecurazioni,
li raportis en letero al sia amikino Hedwig Weiler: “Vidu, mi havis abomenan
semajnon, ege
multan
laboron en la oficejo, eble tio estos nun ĉiam tiel, ja oni devas perlabori
sian tombon, [...] oni pelis
min
kiel sovaĝan beston, kaj ĉar mi ja tute ne estas tia, kiom laca mi estis do”
(Br 55). En letero al Felice
Bauer
de la 14-a de majo 1916 li memoriĝis pri la kialoj de sia maldungiĝo: “Mi
maldungis min ne ĉar mi
havis
pli bonan postenon, kio ankaŭ ĝustis, sed ĉar mi ne povis elteni, kiel oni
skoldis maljunan oficiston” (F
657).
ĉar li celis forlasi la servon post tiom mallonga tempo gardante la eksterajn
formojn, Kafko fine
prezentis
kuracistan atestilon pri nervozeco kaj ekscitiĝemo de la koro.
pulmomalsana komizo ... malsana hundo: La malbona traktado
al tiu viro fare de la patro kompreneble
ricevis
por Kafko poste pro lia propra pulmomalsano apartan gravecon.
la prefero de Ottla por la rilatoj kun malriĉuloj, la kunsidado kun
la servistino:
El
letero al Milena Jesenská de
januaro/februaro
1923 Kafko parolas ankaŭ pri tiu partieco de Ottla por socie
malpli altaj homoj, kiu tiom
incitis
ŝian patron: “en la apuda kuirejo la fratino babilas kun la kuiristino, kion
mi ja povus sed ne volas ĝeni
per la
unua tuseto, ĉar tiu knabino - ni havas ŝin nur de kelkaj tagoj - 19-jara,
gigante forta, asertas esti la
plej
malfeliĉa estaĵo de la mondo, senkaŭze, ŝi estas nur malfeliĉa, ĉar ŝi estas
malfeliĉa, kaj bezonas la
konsolon
de la fratino, kiu cetere de ĉiam, kiel diras la patro: ‘prefere sidas ĉe la
servistino’.” (M 315 s.)
al mi mankas la komerca sento: Laŭ la opinio de la
gepatroj estis precipe la literaturaj emoj de la filo kiuj
malhelpis
lin evoluigi komercan senton ĝenerale kaj intereson por la patra magazeno
speciale. Kp. la
taglibran
noton de la 19-a de decembro 1912 pri interparolo de Kafko kun sia patrino: “Ŝi
kredas min sana
juna
viro, kiu iomete suferas pro iluzio esti malsana. Tiu iluzio malaperos kun la
tempo per si mem, sed
edziĝo
kaj generado de infanoj forigus ĝin plej radikale. Tiam ankaŭ la intereso por
literaturo reduktiĝos al tia
grado,
kiu eble necesas al kleruloj. La intereso por mia profesio aŭ por la fabriko aŭ
por tio, kio hazarde
venas
en miajn manojn, estiĝos kun memkomprenebla neĝenata grando.” (KKAT 303)
tra la gimnazio kaj tra la juro-studado: Kafko frekventis ekde 1893 la renoman Altstädter
Gymnasium
[malnovurba
gimnazio]. Li taksis sin mem - malprave - malbona lernanto kaj havis ofte
angoron antaŭ
la
lecionoj. En letero al Milena Jesenská el la jaro 1920 li skribas, ke li tiam
kelkfoje sentis specon de
“mortdeziro”:
“ekzemple en la kalkulleciono, kiam mi vidis la profesoron supre foliumi en sia
notlibro kaj
verŝajne
serĉi mian nomon kaj kun tiu aspekto de forto, teruro kaj realo komparis mian
nekompreneblan
neniom
da konoj” (M 146) Li komencis la studadon de juro post la abiturienta ekzameno
1901 ĉe la Prager
Karlsuniveristät
[Praga Karola universitato], sen interna emo al tio. 1906 li sukcesis la finan
ekzamenon kun
la suma
noto “sufiĉa” kaj doktoriĝis la 16-an de junio (d-ro jura).
oficista skribtablo: Post rezigni pri sia
posteno ĉe la Assecurazioni Generali, Kafko eklaboris 1908 ĉe la
duonŝtata
Arbeiter-Unfall-Versicherungs-Anstalt für das Königreich Böhmen
[Laborista akcidentasekuro
por la
reĝlando Bohemio]. Al judoj la laboro en tiu institucio estis normale malebligita.
Kafko ricevis sian
postenon
helpe de la tiama direktoro, kiu estis la patro de iu el liaj iamaj
samklasanoj. Max Brod klarigis,
kiuj
motivoj tiam influis Kafkon - kaj lin mem - en la elekto de profesio: “Kion ni
ambaŭ arde alstrebis, estis
posteno
kun ‘simpla frekvenco’ - do deĵoro de matene ĝis la 2-a aŭ 3-a horo posttagmeze
[...]. Postenoj en
privataj
servoj, kiuj havis deĵorhorojn antaŭ- kaj posttagmeze, lasis plu nenion
kuntenan por literatura laboro,
promenadoj,
legado, teatro ktp. [...] Kafko atingis post mallonga antaŭludo en streĉa
privatservo
(Assecurazioni
Generali) fine en julio 1908 la sopiratan postenon en duonŝtata instituto de la
‘Arbeiter-Unfall-Versicherungs-Anstalt
für das Königreich Böhmen in Prag’.” (FK 73 s.)
avareco: Kafko riproĉis sin mem plurfoje pro avareco:
“Mi ne havas ĝustan juĝon pri la mono (eĉ se mi
heredis
de mia patro avarecon en etaj aferoj, sed bedaŭrinde ne la mongajnemon) kaj pri
la vivbezonoj eĉ
tute
ne.” (F 454) Sed aliflanke lia socia sinteno estas atestita; tiel ekzemple
Julie Kafka skribas en letero de
la 20-a
de julio 1914 al la patrino de Felice Bauer pri sia filo jenon: “Sian monon li
dividas kun siaj malriĉaj
kolegoj,
ĉar por siaj bezonoj ne necesas multe”. (F 612)
konstante suferon kaj ĉagrenon: La indignon de la
patro kaŭzis ne nur la provoj de Ottla profesie
sendependiĝi,
kaj en tiu kunteksto precipe la “aventuro de Zürau”, sed ankaŭ ŝia decido
edziniĝi al kristana
ĉeĥo. Ŝi
estis ekkoninta la juriston Josef David (1893 - 1962) jam antaŭ la unua
mondmilito kaj edziniĝis al li
en
junio 1920.
Löwy ... Kafkaj armiloj: La aŭtoro eble
celas, ke en Ottla ligiĝis la sensiveco de la familio Löwy kaj la
volforteco
de la familio Kafka.
Irma: Irma Kafka (1889 - 1919),
filino de la 1911 mortinta onklo Ludwig; ŝi laboris certan tempon en la
galanteri-magazeno
de Hermann Kafka. Ottla estis ŝia intima amikino; en letero de la 25-a de
septembro
1916
Ottla skribas: “Mi ne bone taŭgas en ĝi, cetere ankaŭ ne Irma.” (Binder, p.
440)
Li timas, ke la honto ...:
La lasta frazo de la kun “fino” titolita ĉapitro de la proces-romano de 1914/15
(kiu
estiĝis
kronologie kiel dua) tekstas en sia fina versio: “’Kiel hundo!’ diris li, estis
kvazaŭ la honto transvivos
lin.” (KKAP
312) Kp. ankaŭ leteron al Brod de novembro 1917, en kiu Kafko resumas sian
vivon negative kaj
poste
citas tiun ĉi frazon: “’Estis, kvazaŭ la honto transvivos lin” estas proksimume
la fina parolo de la
procesromano”.
(BKB 195)
Kvar tagojn en la jaro: Oni tiam moke nomis
tiujn, kiuj iris en la sinagogon nur okaze de la tri plej altaj
religiaj
festotagoj kaj de la naskiĝtago de la imperiestro ‘kvartagjudojn’.
almenaŭ pli proksimaj al la indiferentuloj: En tiu kunteksto interesas taglibra noto
pri partopreno
en diservo en la Prager
Altneusynagoge [Praga ‘Malnov-nova sinagogo’]. Estas okulfrape, kiom
dinstancite Kafko
observas
la aliajn kredantojn kaj ke li evidente dubas ĉe kelkaj el ili, ĉu ilia sinteno
estas esprimo de religia
emocio:
“Altneusynagoge hieraŭ. Kolnidre. Obtuza borsa murmurado. [...] Preĝejeca
interno. Tri piaj
evidente
orientaj judoj. En ŝtrumpetoj. Klinitaj super la preĝlibro, la preĝmantelon
tiritan super la kapon, kiom
eble
plej etiĝintaj. Du ploras, ĉu emociitaj nur de la festotago? Unu havas eble nur
dolorajn okulojn [...]. La
knabeto,
kiu sen la plej eta kompreno de la tuto kaj sen ebleco orientiĝi, kun la bruo
en la oreloj, ŝovas sin
kaj
estas ŝovata tra la kunpremitaj homoj. La laŭŝajna komizo, kiu rapide skuiĝas
preĝante, kio
kompreneblas
nur per provo elparoli ĉiun vorton plej eble forte, kvankam eble nekompreneble,
ĉe kio li
domaĝas
la voĉon, kiu krome ĉe la bruo ne atingus klaran grandan akcentadon. La familio
de la
bordelposedanto.
En la Pinkassynagoge [sinagogo Pinkas] mi estis senkompare pli forte emociita
de la
judeco.”
(1-a de oktobro 1911; KKAT 47 s.) Kiam Kafko ĉeestis la ritan cirkumcidon de
sia nevo Felix, li
rimarkis,
kiel “la ĉeestantoj escepte de la du avoj pasigis la tempon, en kompleta nekompreno
de la
antaŭpreĝataj
tekstoj, kun revado aŭ enuo.” (24-a de decembro 1911; KKAT 311)
mi do traoscedis kaj tradormetis ...: Kp. skribaĵon al
Felice Bauer de la 16-a de septembro 1916:
“La templo ne estas io
atingebla ŝtelpaŝe. Oni ne povas tion nun, kiel oni ne povis ĝin en infanaĝo;
mi memoras
ankoraŭ,
kiel mi infano vere dronis en la terura enuo kaj sensenceco de la templaj
horoj; estis antaŭstudoj,
kiujn
la infero faris prepare al la posta ofica vivo.” (F 700)
la federa kesto: la kesto en la sinagogo,
en kiu estis konservataj la torao-ruloj. Ŝajnas do, ke la vertikale en
la
kesto starantaj skribaĵruloj, kies plejmulto staris en altvalore ornamitaj
ŝtofaj ingoj, memorigis la junan
Kafkon
pri pupoj.
alvokata al la torao: Kvarfoje en la
semajno oni antaŭlegas en la sinagogo el la torao; komunumanoj, kiuj
estas
tiumaniere distingotaj, estas alvokataj al la antaŭleganto, kiu staras fronte
antaŭ la altaro.
barmicvo: Bar-Mizwa(h);
ceremonio ekvivalenta proksimume al la kristana konfirmacio, per kiu oni
atestas al
la vira
junulo post plenumo de lia 13-a vivjaro lian religian plenaĝecon. La barmicvo
de Kafko okazis la
18-an
de junio 1896; lia patro, kiu tendencis al asimiliĝo, nomis ĝin ‘konfirmacio’
(faksimilo de la invitkarto al
la
solenaĵo troviĝas ĉe Wagenbach, p. 59).
animmemorfesto: Maskil, preĝoj por
la animgraco de mortintoj.
sedera vespero: religia festo
okazanta dum la du unuaj paskovesperoj en hejma rondo; komuna festeno
estas
parto de la ceremonio.
etendita mano: La riproĉo celas la
fakton, ke Hermann Kafka konsideris la diservon pli kiel societan
aranĝon,
kiu liaopinie ricevis apartan brilecon per la ĉeesto de Pragaj ‘monnobeluloj’.
getosimila vilaĝkomunumo:
La vilaĝo Wossek havis tempe de la naskiĝo de Hermann Kafka proksimume
120
loĝantojn (W 16), el kiuj la plejmulto estis ĉeĥaj katolikoj.
urbo: celata estas la
distrikta urbo Pisek (v. “Pri la persono de la adresato”).
juda transira generacio: Kp.
la taglibran noton pri la cirkumcido de la nevo Felix. Elirpunkto por la sekvantaj
rimarkoj
estas la evidenta nekompreno, per kiu la plejmultaj ĉeestantoj sekvis la
ceremonion; Kafko skribas:
“[Tie]
mi vidis antaŭ mi la en klara senfina transiro troviĝantan okcidenteŭropan
judecon, pri kiu la unue
koncernatoj
ne maltrankviliĝas, sed kiel veraj transiraj homoj portas tion, kio estas al
ili surmetita. Tiuj religiaj
formoj
alvenintaj al sia fina fino, havis jam en sia nuna praktiko tiom senkonteste
nure historian karakteron,
ke
ŝajnis necesa nur la paso de tute eta tempo ene de tiu antaŭtagmezo por
interesi la ĉeestantojn historie
per
klarigoj pri la arĥaiĝinta iama kutimo de cirkumcido kaj de ĝiaj duonkantataj
preĝoj.” (KKAT 311 s.)
la junecmemorojn de Franklin:
De la membiografio de la usona politikisto Benjamin Franklin, The Life of
Benjamin
Franklin (1868), en la jaro 1919 germana traduko ne haveblis. Kafko posedis
ĉeĥan eldonon de
1916
(v. la indekson de la manlibraro de Kafko ĉe Wagenbach, “Verzeichnis der
Handbibliothek Kafkas”, W
255). Kafko
donis la libron por legado al sia patro, ĉar Franklin raportas pri la granda
harmonio, kiu regis en
la
rondo de sia granda familio.
tekstero pri vegetarismo: Hartmut Binder
rilatigas tion al jena tekstero en la junecmemoroj de Franklin (cit.
laŭ la
germ. eld.: B.F.: Sein Leben, vom ihm selbst beschrieben, mit einem Vorwort von
B. Auerbach und
einer
historisch politischen Einl. von Fr. Kapp, Stuttgart [1876], p. 131 s.): “Kiam
mi estis proksimume
deksesjara,
mi trovis hazarde libron de Tryon, en kiu li rekomendas vegetaran nutraĵon. Mi
decidis ankaŭ uzi
ĝin
[...]. Mian rifuzon manĝi viandan nutraĵon oni trivis malkonvena, kaj mi estis
ofte skoldata pro mia
aparteco.”
(Binder, p. 444) Kafko jam frue transiris al vegetara nutriĝo. Li estis konscia
pri tio, ke per tio li
provokis
la patron, la forte manĝanton, kiu krake dismordis la ostojn, la filon de
buĉisto, kaj devis ŝajni al li
vivmaltaŭga
apartemulo kaj feblulo. Max Brod informis Felice Bauer pri tiu ‘aparteco’ de
Kafko; en letero de
la 22-a
de novembro 1912 li skribas: “Franz trovis post plurjara provado fine la sole
al li bone digesteblan
nutraĵon,
la vegetaran. Dum jaroj li suferis je stomakmalsanoj, nun li estas tiom sana
kaj freŝa kiel neniam,
de kiam
mi konas lin. Sed kompreneble, jen venas la gepatroj kun sia banala amo kaj
volas redevigi lin al
viando
kaj al la malsano.” (F 115)
okupiĝas pri judaj aferoj: Laŭ
Hugo Bergmann la juna Kafko estis religia skeptikulo. Lia intereso pri la
ortodoksa
judismo vekiĝis 1911 pere de la aktoro Jichzak Löwy, estis stimulata poste de
aliaj amikoj, kiuj
apartenis
al la zionismo, sed al kiu Kafko konservis ambivalencan sintenon. Dum la
mondmilito li engaĝiĝis
por
orientjudaj rifuĝintoj venintaj al Prago el la militaj regionoj. Poste li
komencis lerni la hebrean lingvon kaj
karesis
ankaŭ la ideon elmigri al Palestino. Sed ‘azilon’ en la judismo li neniam
trovis. Kiam oni 1921
proponis
al li postenon de redaktisto ĉe la de Martin Buber eldonata revuo Der Jude
[La judo], li rifuzis tion
kun la
argumento, ke li “ĉe la manko da firma juda grundo sub la piedoj” ne povas
pensi pri io tia. (BKB 402)
judaj skriboj: La aŭtoro celas
eble librojn pri la historio de la juda religio kaj kulturo, kiujn legi
instigis lin lia
konateco
kun Jichzak Löwy. En novembro 1911 ekzemple li legis “avide kaj feliĉe” (KKAT
215) la libron de
Heinrich
Graetz: Volkstümliche Geschichte der Juden in drei Bänden (Leipzig 1888) [H.G.:
Populara historio
de la
judoj en tri volumoj (Lepsiko 1888)], kiun li akiris por sia privata libraro.
mia verkado temis pri vi: En tiu kunteksto
interesas eldiro de Kafko en letero al Max Brod de junio 1921, en
kiu li
skribas rilate al verko de Karl Kraus (Literatur oder Man wird doch da sehn,
Wien/Leipzig 1921
[Literaturo
aŭ Oni ja vidos, Vieno/Lepsiko 1921]): “Pli bone ol la psikanalizo tiukaze
plaĉas al mi la ekkono,
ke la
patrokomplekso, de kiu iuj spirite nutras sin, ne koncernas la senkulpan
patron, sed la judismon de la
patro. For
de la judismo, plej ofte kun neklara konsento de la patroj (tiu neklareco estis
la ŝoka afero), tion
volis
la plej multaj, kiuj komencis verki germane, ili volis tion, sed per la
postkruretoj ili gluiĝis ankoraŭ ĉe la
patra
judismo kaj per la antaŭkruretoj ili ne trovis novan grundon. La malespero pri
tio estis ilia inspiro.”
(BKB
360)
zorgo pri mia sano: Ekzistas multnombraj
atestoj pri tio, ke Kafko jam kiel juna viro faris al si ekscesajn
zorgojn
pri sia sano. Tuta vico da taglibraj notoj temas pri lia propra korpo kaj ties
- ŝajnaj aŭ faktaj -
misfunkciadoj;
tiel ekzemple noto el oktobro 1911: “Mi estas verŝajne malsana, de hieraŭ mia
korpo jukas
min
ĉie. Posttagmeze mi havis tiom varmegan, diverskoloran vizaĝon, ke ĉe la
frizisto mi timis, ke la
helpanto,
kiu ja konstante povis vidi min kaj mian spegulbildon, malkovros ĉe mi grandan
malsanon. Ankaŭ
la ligo
inter stomako kaj buŝo estas parte misfunkcia, guldengranda kovrilo aŭ
supreniras kaj desupras aŭ
kuŝas
malsupre kaj suprenradias per vastiĝanta, la bruston surface trairanta, iom
premanta efiko.” (KKAT
91) La
plendoj pri kapdoloro kaj sendormeco fariĝas en la taglibroj vere gvidmotivaj.
mi malcertiĝis ankaŭ pri la plej proksima aĵo, la propra korpo: Kp. la taglibran
noton de la
21-a de novembro 1911: “Certas, ke
ĉefa malhelpo al mia progreso estas mia korpa stato. Kun tia korpo nenio
atingeblas. Mi devos kutimiĝi al
ĝia konstanta misfunkcio. [...] Mia korpo estas tro longa por sia malforteco,
ĝi
havas neniom da graso por
produkti benoplenan varmon, por gardi internan fajron, neniom da graso de kiu
foje
la menso povus nutri
sin, krom por la taga bezono, sen difekti la tutaĵon. Kiel la malforta koro,
kiu lastatempe
plurfoje
pikis min, puŝu la sangon tra la tuta longeco de tiuj gamboj. Ĝis la genuoj
estus sufiĉe da laboro,
sed
plue ĝi estas nur per maljunula forto fluigata en la malvarmajn krurojn. Sed
nun ĝi jam ree necesas
supre,
oni atendas ĝin, dum ĝi malsupre senforte perdiĝas. Per la longeco de la korpo
ĉio estas disetendita.
Kion ĝi
povas do efektivigi, dum ĝi eble, eĉ se ĝi estus kunpremita, ne havus sufiĉan
forton por tio, kion mi
volas
atingi.” (KKAT 263 s.)
edziĝ-intenco: celas la rilaton
kaj la - plurfoje - planitan edziĝon kun Felice Bauer. Max Brod, kiun Kafko
la
unuan informis pri sia malsaniĝo, notis en sia taglibro: “Disponoj pro la
malsano de Kafko. Li prezentas ĝin
kiel
psikan, kvazaŭ saviĝo kontraŭ la edziĝo. Li nomas ĝin: sia definitiva malvenko!
Sed de tiam li dormas
bone.
Liberigite? - Turmentata animo.” La klarigo de la malsano per psikaj problemoj
troviĝas ankaŭ en
letero
de Kafko al Milena Jesenská de aprilo 1920: “Estis tiel, ke la cerbo ne povis
plu elteni la al ĝi
surmetitajn
zorgojn kaj dolorojn. Ĝi diris: ‘mi rezignas; sed se ĉi tie ankoraŭ estas iu,
kiu interesiĝas pri la
konservado
de la tutaĵo, tiam li deprenu de mi iom da tiu ŝarĝo, kaj mi funkcios ankoraŭ
kelkan tempon.’
Tiam la
pulmo petis la parolon, ŝajnas ke ĝi ne havis multon por perdi. Tiuj
intertraktadoj inter cerbo kaj
pulmo,
kiuj okazis sen mia scio, povis esti teruraj.” (M 7)
sango ... Schönbornpalais: En letero al Milena
Jesenská de aprilo 1920 Kafko raportas pri la nokto (de la
12-a al
la 13-a de aŭgusto 1917), en kiu sangosputo unuafoje atentigis lin pri lia
pulmtuberkulozo. En marto
1917 li
estis elloĝiĝinta el la gepatra domo kaj preninta malgrandan loĝejon en la
Schönborn-Palais en la
Praga
Kleinseite [‘malgranda flanko’ - kvartalo] piede de Hradschin. “Antaŭ
proksimume 3 jaroj tio komencis
ĉe mi
la noktomezo per sangosputo. Mi leviĝis, ekscitita kiel oni estas pro ĉio nova
(anstataŭ resti kuŝa,
kiel mi
eksciis poste per preskribo), kompreneble ankaŭ iom ektimigite, iris al la
fenestro, klinis min eksteren,
iris al
la lavtablo, vagadis tra la ĉambro, sidiĝis sur la liton - seninterrompe sango.
Sed ĉe tio mi tute ne estis
malfeliĉa,
ĉar iom post iom mi ial sciis, ke post 3, 4 jaroj de preskaŭ sendormaj jaroj,
kondiĉe ke la sangado
ĉesos,
por la unua fojo mi dormos. Ĝi ankaŭ ĉesis (ankaŭ de tiam ne revenis), kaj mi
dormis la reston de la
nokto. Matene
ja venis la servantino (mi havis tiam loĝejon en la Schönborn-Palais), bona,
preskaŭ sinofera,
sed
ekstreme sobra knabino, vidis la sangon kaj diris: ‘Pane doktore, s Vámi to
dlouho nepotrvá.’ [noto de la
eld.:
‘Sinjoro doktoro, vi ne plu vivos longe.’] Sed mi fartis pli bone ol alie, mi
iris en la oficejon kaj nur
posttagmeze
al la kuracisto.” (M 6) Tuj post kiam oni diagnozis lian malsanon kiel
tuberkulozon (la kuracisto
estis
unue atestinta bronkiton), Kafko petis pensiigon ĉe la Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalt;
sed oni
koncedis
al li nur iom pli longan ripoz-forpermeson, kiun li pasigis ĉe sia fratino
Ottla en Zürau.
mi trapigris pli da tempo en plej bona sano sur la kanapo: Kp. ekzemple la taglibran noton
de la 27-a de decembro 1910: “Parte
mi tradormis la posttagmezon, dum la maldormo mi kuŝis sur la kanapo,
pripensis kelkajn amepizodojn
el mia juneco, haltis ĉe maltrafita okazo [...], imagis la vegetaran
vespermanĝon,
estis kontenta pri mia
digesto kaj havis timojn pri tio, ĉu mia vidpovo sufiĉos por mia tuta vivo.” (KKAT
140; v.
ankaŭ
KKAT 143)
oficejo, kie pigreco ...: Kafko
estis taksita de siaj laborkolegoj kiel diligenta kaj kompetenta kunlaboranto.
Sed li
mem estis konvinkita, ke li penumis siajn devojn en la Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalt
nur
ekstreme
malperfekte, ĉar liaj literaturaj okupiĝoj ne permesis koncentriĝon al la
profesia vivo. En sia
taglibro
li retenas interparolon kun la antropozofo Rudolf Steiner pri tiu temo:
“Sendepende de miaj familiaj
kondiĉoj
mi ne povus vivi de la literaturo jam pro la malrapida estiĝo de miaj laboraĵoj
kaj pro ilia aparta
karaktero;
krome ankaŭ mia sano kaj mia karaktero malhelpas min dediĉi min al en la plej
bona kazo
necerta
vivo. Pro tio mi fariĝis oficisto en socia asekurinstitucio. Nun tiuj du
profesioj povas neniam vivi pace
kaj
permesi komunan feliĉon. La plej eta feliĉo en unu fariĝas granda malfeliĉo en
la dua. Se iun vesperon
mi
verkis ion bonan, la venontan tagon mi brulas en la oficejo kaj povas nenion
efektivigi. Tiu tien kaj reen
fariĝas
ĉiam pli malbona. En la oficejo mi plenumas ekstere miajn devojn, sed ne miajn
internajn devojn, kaj
ĉiu
neplenumita interna devo fariĝas malfeliĉo, kiu ne plu formoviĝas de mi.” (KKAT
34 s.)
bankfraŭdinton: banktrompiston.
memkompreneble juro: Hugo Bergmann,
junecamiko de Kafko, skribas en siaj vivmemoraĵoj: “Al judo
fininta la universitaton
restis en la tiamaj cirkonstancoj, se li ne volis baptiĝi, praktike nur la
‘liberaj’ profesioj:
fariĝi kuracisto aŭ
advokato. (Bg 5)
studado de ĥemio, duonjara studado de la germana: Bergmann raportas pri Kafko kaj ties unua
studotempo: “Ĉar ni ambaŭ ne
volis tiun [studon de juro], ni elrigardis por alia ebleco kaj oni konsilis al
ni
studi ĥemion, ĉar por judoj
ekzistis la ebleco esti akceptita en la ĥemia industrio. Tiel ni do iris ambaŭ
en la
ĥemian instituton de la
Germana Universitato en Prago, kiu estis estrata de baptita judo, profesoro
Goldschmied,
kaj post interparolado
estis akceptitaj.
Ni
ambaŭ ne estis pripensintaj, ke oni devas lerni ĥemion ne el libroj, sed en
laboratorio. La laboro en
laboratorio
ne estis facila por ni ambaŭ, ĉar niaj manoj ne estis sufiĉe lertaj por
manipuli la ĥemiajn
provtubetojn.
Kafko ne longe eltenis. Jam fine de la semestro li transiris de ĥemio al juro,
kiun li antaŭe
malakceptis,
sed fakte aŭskultis precipe, kiel gaststudento, la prelegojn pri germana
literaturo ĉe August
Sauer.”
(Bg 5 s.)
Eble la
manifesta german-naciisma (kaj antisemita) pensmaniero de Prof. August Sauer,
ĉe kiu Kafko aŭdis
prelegojn
en la somera semestro 1902, estis kaŭzo por tio, ke li rezignis pri tiu
studfako; en letero al sia
amiko
Oskar Pollak de la 24-a de aŭgusto 1902 ni legas koncerne la germanistikon: “en
la infero ĝi fritu”.
Max
Brod presigis tiun skribaĵon en sia eldono de la Kafkaj leteroj nur en formo de
eltiraĵo; en la notoj li
informis:
“Kafko volis unue studi germanistikon, sed poste deturnis sin kun malagrabla
sento. [...] Al lia
seniluziigo
multe kontribuis la profesoro pri germana literaturo ĉe la Praga germana
universitato, August
Sauer. En
la forstrekita parto de tiu ĉi letero troviĝis akra polemiko kontraŭ li.” (Br
496)
segeroj ... antaŭmaĉitaj: Tiu bildo aperas
tute simile en letero al Milena Jesenská de la 8-/9-a de aŭgusto
1920,
en kiu Kafko parolas pri sia unua seksa sperto: “Ni loĝis tiam en la
Zeltnergasse, vidalvide estis
konfekcia
magazeno, en la pordo staris ĉiam vendistino, supre mi, iom pli ol 20-jara,
senpaŭze vagadis tra
la
ĉambro kun la nervostreĉa parkerado de por mi sensencaj aferoj por la unua
ŝtatekzameno. Estis somere,
varmege,
[...] estis tute neelteneble, ĉe la fenestro mi ĉiam denove haltis, kun la
naŭza romia jurhistorio inter
la
dentoj, fine ni interkompreniĝis per signoj.” (M 196)
edziĝprovoj: En aŭgusto 1912
Kafko konatiĝis en Prago kun Felice Bauer (1887 - 1960), kiu vivis en Berlino
kaj
estis malproksima parenco de Max Brod. Li sentis sin tuj allogata - evidente
ĉar ŝi estis tiom ‘kapabla’ kaj
havis emon
por la praktika flanko de la vivo. Li komencis korespondadon kun ŝi la 20-an de
septembro
1912,
kiun li daŭrigis ĝis fine de 1917.
En
marto kaj majo 1913 Kafko kunvenis kun Felice por po du tagoj en Berlino; en
junio li sendis al ŝi leteron
el Prago
(F 399-403), en kiu li demandis ŝin, ĉu ŝi volas fariĝi lia edzino, sed
samtempe nomis ankaŭ
argumentojn
kontraŭ edzeco kun li: “Nun pripensu, Felice, kia ŝanĝo okazus al ni per
edzeco, kion ĉiu
perdus
kaj kion ĉiu gajnus. Mi perdus mian plejofte teruran solecon kaj gajnus vin,
kiun mi amas antaŭ ĉiuj
homoj. Sed
vi perdus vian ĝisnunan vivon, en kiu vi estis preskaŭ tute kontenta. Vi perdus
Berlinon, la
oficejon,
kiu ĝojigas vin, la amikinojn, la etajn plezurojn, la ekspekto edziniĝi al
sana, gaja, bona viro, naski
belajn,
sanajn infanojn, kiujn vi, se vi nur pripensas, vere sopiras. Anstataŭ tiu tute
ne taksebla perdo vi
gajnus
malsanan, malfortan, apartiĝeman, silenteman, malgajan, mallertan, preskaŭ
senesperan homon,
kies
eble sola virto konsistas en tio, ke li amas vin.” (F 402 s.)
Por si
mem Kafko notis la 21-an de junio 1913 en sia taglibro, “kio pledas por kaj
kontraŭ mia edziĝo” (KKAT
568). El
tiu listigo evidentiĝas, ke li vidis sian literaturan agadon minacata de
edzeco. Sub punkto 3 ni legas:
“Mi
devas multe soli. Kion mi atingis, estas nur sukceso de la solestado.” (KKAT
569); sub punkto 5: “La
angoro
antaŭ la ligiĝo, la transfluiĝo. Tiam mi estos neniam plu sola.” (sl.)
Malgraŭ
sia interna malunueco Kafko persistis pri sia edziĝplano, kiun Felice estis
konsentinta. Paskon 1914
(12-/13-a
de aprilo) okazis en Berlino neoficiala fianĉiĝo; la edziĝo estis planita por
septembro samjare. En
majo
Felice iris al Prago por serĉi loĝejon kune kun Kafko. La 26-an de majo la
patrino de Kafko kaj lia
fratino
Ottla vojaĝis al Berlino kiel gastoj de la familio Bauer. La 30-an de majo
ankaŭ Kafko, akompanate de
sia
patro, veturis en la germanan ĉefurbon, kie la 1-an de junio (pentekosta lundo)
okazis la oficiala fianĉiĝo
en la
loĝejo de la familio Bauer, pri kiu Kafko notis la 6-an de junio en sia
taglibro: “Revene de Berlino. Mi
estis
ligita kvazaŭ krimulo. Se oni metus min kun veraj katenoj en angulon kaj
starigus ĝendarmojn antaŭ mi
kaj
tiel nur lasus min rigardi, tio ne estus pli aĉe. Kaj tio estis mia fianĉiĝo
kaj ĉiuj klopodis vivigi min kaj, ĉar
tio ne
sukcesis, toleri min tia, kia mi estis. Tamen F. plej malmulte el ĉiuj,
absolute prave, ĉar ŝi suferis pleje.
Kio
estis por la aliaj nura aperaĵo, estis por ŝi minaco.” (KKAT 528 s.)
Jam la
12-an de julio, okaze de interparolo en Berlina hotelo - Kafko parolis
tiurilate pri “tribunalo” (KKAT
658) -
ili eksfinanĉiĝis. Ĉe tiu okazo Felice esprimis “ion bone pripensitan, longe
konservitan, malamikecan”,
kiel
tekstas en lia taglibro (sl.). Tiun interparolon ĉeestis ankaŭ Grete Bloch
(1892 - 1941?), amikino de
Felice,
kiu devis peri inter ŝi kaj Kafko, kaj al kiu Kafko ŝajnis dum kelka tempo pli
altirata ol al sia finaĉino.
Eble
lia simpatio al Grete Bloch, kiu estis pli komprenema por liaj literaturaj
emoj, ludis rolon ĉe la
eksfianĉiĝo.
Por
liberigi sin el la psiĥa krizo, en kiun li falis pro la fiasko de lia rilato al
Felice, kaj por doni sencon al lia
fraŭleca
vivo, Kafko komencis aŭguste 1914 novan literaturan laboron, la romanon La proceso,
kiun li
forlasis
en januaro 1915. Mallongan tempon poste li renkontiĝis kun Felice en la
german-bohema limurbeto
Bodenbach.
Ili trovis sin - kiel Kafko skribas - “tute senŝanĝaj” (KKAT 722), kaj en la
senkvantaj monatoj
okazis
reproksimiĝo. Somere 1916 ambaŭ pasigis komunajn feriojn en Marienbad. Ili
decidis geedziĝi post
fino de
la milito; en julio 1917 ili fianĉiĝis la duan fojon. Lia pulmmalsano, kiun oni
malkovris en septembro
samjara,
estis por Kafko kialo por definitive ĉesigi la rilatojn.
Rilate
al tiu unua edziĝprovo rimarkindas letero de Kafko de la 24-a de aŭgusto 1913,
en kiu li al Felice
prezentas,
kiumaniere li informis sian patron pri sia edziĝintenco: “Kiam mi hodiaŭ estis
leginta vian leteron,
mi iris
tuj en la apudan cambron, kie la gepatroj post la tagmanĝo kutimas iomete ludi
kartojn kaj demandis
tuj:
‘Patro, kion vi diras do pri tio, ke mi volas edziĝi?’ Tio estis la unua vorto,
kiun mi parolis kun la patro pri
vi. De
la patrino li scias kompreneble ĉion, kion la patrino scias. Ĉu mi jam foje
diris, ke mi admiras mian
patron?
Ke li estas mia malamiko kaj mi la lia, tiel kiel estas destinita de nia
naturo, tion vi scias, sed krome
mia
admiro de lia persono estas eble same granda kiom mia timo antaŭ li. Eventuale
mi povas preteriri lin,
sed ne
superi. Kiel ĉiu de niaj interparoloj (sed tio ne estis interparolo kiel ĉiu de
niaj laŭdiraj interparoloj,
estis
senbazaj rimarkoj de mia kaj tre fortaj paroloj de lia flanko), kiel ĉiu de
niaj interparoloj ankaŭ tiu ĉi
komencis
per incitaj rimarkoj de lia kaj per la konstato de lia incititeco de mia
flanko. Mi sentas min nun
nekapabla,
tiom malforta, por priskribi la tuton, sed sen esti aparte ĉagrenita de la
interparolo, ĉar mian
malsuperecon
rilate al mia patro estas al mi ja konata kaj klara kaj afliktas mian patron
certe multe pli ol min.
La
esenco estis, ke li prezentis al mi la mizeron, en kiun mi devos fali per mia
edziĝo kun mia salajro, sen
povi
elteni aŭ forigi tiun mizeron ĉe mia manko da konsekvenco (ĉi tie venis hororaj
riproĉoj, ke mi delogis
lin al
partopreno en la fuŝplanita asbestfabriko kaj nun ne okupiĝas pri ĝi). Kiel
flankargumento, kies
kunteksto
kun mia afero ne plu tute klaras al mi, sed tiam ekzistis, li faris riproĉojn
parte al neniu, parte al
mia patrino,
parte ankaŭ al mi pro la edzeco de mia dua fratino, kun kiu li ne estas
kontenta pro financa
rilato
(prave). Tiel pasis eble duona horo. Fine, kiel plej ofte ĉe la fino de tiaj
scenoj, li fariĝas milda, ne tre
milda
en si mem, sed kompare tiom milda, ke oni ne scias kion fari, precipe mi, kiu
havas absolute nenian
nature
sentatan vorton por li. (Sed plej strange en mia rilato al li estas eble, ke mi
ekstreme kapablas senti,
ne kun
li, sed en li kaj suferi.) Kaj tiel li do diris ĉe la fino [...], ke li estas
preta, se mi volas tion, veturi al
Berlino,
iri al vi, prezenti la liaopinie nerefuteblajn obĵetojn kaj, se malgraŭ tiuj
obĵetoj oni konsentas pri
geedziĝo,
ankaŭ ne plu voli obĵeti ion.” (F 452 s.)
Dum la
duboj de Hermann Kafka kontraŭ edzeco de sia filo kun Felice Bauer havis do
esence praktikan
fonon -
li timis, ke el tio fariĝus financaj ŝarĝoj -, kaj ne estiĝis pro la persono
mem, la kazo de la dua
fianĉino
de Kafko estis tute alia. Julie Wohryzek (1891-1944), kun kiu Kafko konatiĝis komence
de 1919 en
Schelesen,
kie ŝi kiel li pasigis forpermeson por refortiĝo, estis la filino de ĉeĥ-juda
sinagogservisto kaj
ŝuisto;
ŝi do devenis de popolgrupo, kiun Hermann Kafka malestimis; ŝi ne estis socie
akceptebla. Kafko
karakterizas
sian novan konatinon en letero al Brod de la 8-a de februaro 1919 tiel: “juna
knabino, espereble
nur
malmulte malsana. Persono ordinara kaj miriga. Ne judino kaj ne nejudino,
precipe ne nejudino, nek
germanino
nek negermanino, enamiĝinta en kinejo, operetoj kaj komedioj, en pudro kaj
vualo, posedantino
de
neelĉerpebla kaj nehaltigebla amaso da plej impertinentaj ĵargonaĵoj
[judgermanaĵoj (vl)], entute tre malklera,
pli gaja ol mala - iel
tia ŝi estas. Se priskribi ŝian popolapartenecon, oni devas diri, ke ŝi apartenas
al la popolo
de la
kontoristinoj. Kaj dume ŝi estas brava, sincera, altruisma - tiom grandaj ecoj
en unu kreaĵo, kiu korpe
estas
certe ne sen beleco, sed tiom nenia kiom ekzemple kulo fluganta kontraŭ mian
lampŝirmilon.” (BKB
263s.)
Julie
Wohryzek reveturis de Schelesen al Prago tri semajnojn antaŭ Kafko; ŝajnas ke
dum tiu tempo ili ne
havis
leteran kontakton; “sed [kiam] mi poste venis al Prago, ni flugis unu al la
alia kvazaŭ pelataj” (sy 48).
Somere sekvis
la fianĉiĝo, la geedziĝo estis planita por komenco de novembro, ili ekspektis
loĝejon en
Praga
antaŭurbo; “sed vendrede [supozeble la 7-a de novembro 1919] montriĝis, ke ni,
ĉar la loĝejo eskapis
al ni,
ne povis geedziĝi dimanĉe” (sy 51). La 24-an de novembro Kafko klarigis al
fratino de la fianĉino, kial li
ne
povas edziĝi; li povas “ĝuste apenaŭ de momento al momento porti la respondecon
por si mem”, estas
“supernervoza,
profunde perdita al ĉiuj danĝeroj de la literaturo, kun malfortaj pulmoj” (sy
45-53). Kafko
unue
daŭrigis la fianĉecon post la fiaskiĝinta geedziĝo, sed eksfianĉiĝis en somero
1920, post sia konatiĝo
kun
Milena Jesenská.
edziĝo ... la plej ekstrema afero: En letero al la
fratino de Julie Wohryzek de la 24-a de novembro
1919 li skribas: “Estis
inter ni konstatite, ke mi konsideris edzecon kaj infanojn en certa senco la
plej alstrebinda
afero
surtere”. (sy 46)
samklasanoj: Koncerne sian
priseksan klarigon per siaj samklasanoj Kafko raportas plena de ironio aŭtune
1921 en
letero al sia fratino Elli: “Vidu [...] la du knabojn, kiuj instruis min, ili
hodiaŭ certe ne scias pli ol tiam,
tamen
ili estis, kiel montriĝis, aparte konsekvencaj karakteroj. Ili instruis min
samtempe, unu de dekstre, la
alia de
maldekstre, la dekstra gaje, patrece, mondume, kun rido, kiun mi poste aŭdis
precize tia ĉe viroj de
ĉiuj
aĝoj, ankaŭ ĉe mi [...], la maldekstra sobre, teorie, tio estis multe pli
abomena. Ambaŭ delonge edziĝis
kaj
restis en Prago, la dekstra jam de multaj jaroj estas ĝis nerekonebleco
detruita de sifiliso, mi ne scias ĉu
li
ankoraŭ vivas, la maldekstra estas profesoro pri seksmalsanoj kaj fondinto kaj
prezidanto de asocio pri
batalo
kontraŭ seksmalsanoj. Mi ne volas kompare pritaksi ilin, cetere ili ja ne estis
amikoj, ili tiam nur
hazarde
kunvenis cele al mia instruo.” (Br 341)
fianĉiĝo kun F. ... Berlino:
v. noto pri ...
edziĝo pro prudento: Tion Kafko emfazas
ankaŭ en letero al Käthe Nettel, fratino de Julie Wohryzek, de la
24-a de
novembro 1919: “Laŭ mi ĝi ja estu edziĝo pro amo, sed pli ĝuste edziĝo pro
prudento en alta
senco.”
(sy 45s.)
sed: mankas en la eldono
de Max Brod.
Kopirajto
pri la traduko ©2000
La verkoj kaj taglibraj noticoj de Kafko estas cititaj laŭ:
Schriften.
Tagebücher. Briefe. Krit. Ausg. Hrsg. von Jürgen Born, Gerhard Neumann, Malcolm
Pasley und
Jost
Schillemeit. Frankfurt a.M.: S. Fischer, 1982 ff.
Der
Verschollene. Roman. Hrsg. von Jost Schillemeit. Text-Bd. 1983. [citita kiel:
KKAV] App.-Bd. 1983.
Der Proceß.
Roman. Hrsg. von Malcolm Pasley. TextBd. 1990. [citita kiel: KKAP] App.-Bd.
1990
Tagebücher.
Hrsg. von Hans Gerd Koch, Michael Müller und Malcolm Pasley. Text-Bd. 1990
[citita kiel:
KKAT]
App.-Bd. 1990. Komm.-Bd. 1990.
Nachgelassene
Schriften und Fragmente I. Hrsg. von Malcolm Pasley. Text-Bd. 1993. [citita
kiel: KKAN
I]
App.-Bd. 1993.
Nachgelassene
Schriften und Fragmente II. Hrsg. von Jost Schillemeit. Text-Bd. 1992. [citita
kiel: KKAN
II]
App.-Bd. 1992.
Sämtliche
Erzählungen. Hrsg. von Paul Raabe. Frankfurt a.M.: S. Fischer, 1970. [citita
kiel: E.]
Das
Urteil und andere Prosa. Hrsg. von Michael Müller. Stuttgart: Reclam, 1995.
[citita kiel: U.]
Die
Verwandlung. Nachw. von Egon Schwarz. Stuttgart: Reclam, 1995. [citita kiel:
V.]
Leteroj
estas cititaj de jenaj eldonoj:
Briefe
1902-1924. Frankfurt a.M.: S. Fischer, 1958. (Gesammelte Werke. Hrsg. von Max
Brod.) [citita
kiel:
Br.]
Briefe
an Felice [Bauer] und andere Korrespondenz aus der Verlobungszeit. Hrsg. von
Erich Heller und
Jürgen
Born. Mit einer Einl. von Erich Heller. Frankfurt a.M.: S. Fischer, 1976.
[citita kiel: F.]
Briefe
an Ottla [Kafka] und die Familie. Hrsg. von Hartmut Binder und Klaus Wagenbach.
Frankfurt a.M.:
S.
Fischer, 1974. [citita kiel: F.]
Briefe
an Milena [Jesenská]. Erw. und neu geordnete Ausg. von Jürgen Born und Michael
Müller.
Frankfurt
a.M.: S. Fischer, 1983. [citita kiel: M.]
Max
Brod / Franz Kafka: Eine Freundschaft. Bd. 2: Briefwechsel. Hrsg. von Malcolm
Pasley. Frankfurt
a.M.:
S. Fischer, 1989. [citita kiel: BKB.]
Briefe
an die Eltern aus den Jahren 1922-1924. Hrsg. von Josef Cermák und Martin
Svatos. Frankfurt
a.M.:
S. Fischer, 1990. [citita kiel: BE.]
La
letero de Kafko al Käthe Nettel, la fratino de Julie Wohryzek, de la 24-a de
novembro 1919 troviĝas
en:
Wagenbach, Klaus: Julie Wohryzek, die zweite Verlobte Kafkas. En:
Kafka-Symposion. Hrsg. von
Jürgen
Born [u. a.]. Berlin: Wagenbach, 1965. P. 39-53. [citita kiel: sy.]
Krome
estis uzata:
Bergmann,
Hugo: Erinnerungen an Franz Kafka. In: Exhibition Franz Kafka 1883-1924. Catalogue.
The
Jewish
National and University Library. Jerusalem 1969. [citita kiel: Bg.]
Binder,
Hartmut: Kafka-Kommentar zu den Romanen, Rezensionen, Aphorismen und zum Brief
an den
Vater.
München 1976. [citita kiel: Binder.]
Brod,
Max: Über Franz Kafka: Franz Kafka. Eine Biographie. Franz Kafkas Glauben und
Lehre.
Verzweiflung
und Erlösung im Werk Franz Kafkas. Frankfurt a.M. 1966. [citita kiel: FK]
Northey,
Anthony: Julie Wohryzek, Franz Kafkas zweite Verlobte. In: Freibeuter. Nr. 58.
April 1994. S.
3-16,
Wagenbach,
Klaus: Franz Kafka. Eine Biographie seiner Jugend 1883-1912. Bern 1958. [citita
kiel: W.]
En sia Kafko-biografio
de 1937, Max Brod publikigis unuafoje eltirojn el la “Letero al la patro”, kiun
li trovintis
en la
postlasaĵoj de sia mortinta amiko. Pro konsidero al la familio li atendis
pliajn dek kvin jarojn ĝis
publikigo
de la kompleta teksto. 1952 li aperigis ĝin en la volumo de li eldonita
“Edziĝpreparoj en la kamparo
kaj
alia prozo postlasita”, per kio li asignis al la “letero” statuson de
literatura verko. Ŝajnas ke Brod celis per
tio
depreni de la teksto iom da ĝia akreco, ĉar li sciis tre bone, ke temis pri
privata letero: “Malgraŭ ĝia
amplekso
da pli ol cent paĝoj la letero estis destinita, kiel mi povas atesti el
interparoladoj kun Franz, esti
vere
transdonota al la patro (nome tra la patrino), kaj dum certa tempo Franz
esperis per tiu letero klarigi la
embarase
stagnantajn, dolore krustiĝintajn rilatojn kun la patro” (FK 22). Sed en la
sekvo oni ĉiam denove
diskutis,
ĉu tiu teksto estas aŭtenta membiografia dokumento, vivatesto kiel ceteraj
leteroj Kafkaj, aŭ ĉu
konstateblas
evidentaj tendencoj al literaturiĝo - en tiu kunteksto oni ofte indikas
ekzemple la artecan
ŝanĝon
de perspektivo - kiuj levas ĝin en la sferon de fikciaj “verkoj” aŭ almenaŭ
prokismigas ĝin al tiu sfero.
La
demando estas do mallonge: ĉu tio, kion Kafko prezentas en la “Letero al la
patro”, konformas al la
faktoj?
Kaŭzon por dubi pri tio li donis mem; en letero al Milena Jesenská li opiniis,
ke per la teksto oni ne
povas
vere fari al si imagon pri li mem, ĉar tiu estas “tamen tro konstruita al sia
celo” (M 75). Kaj poste li
admonis
ŝin, “komprenu legante ĉiujn advokatecajn artifikojn, ĝi estas advokata letero”
(M 85). Sed tiuj
rimarkoj
apenaŭ kompreneblas tiel, kvazaŭ Kafko koncedas esti falsiginta la faktojn, sed
kiel konfeso esti
interpretinta
ilin. Ŝajnas kvazaŭ li poste ekkonus, ke li prezentis la problemecan rilaton
inter si kaj la patro
per
trafeco, kies insisto estas por la leganto kelkfoje nur malfacile eltenebla. Se
li origine eble celis “procesi”
kontraŭ
la patro, la rezulto tamen estas envere memanalizo, analizo, kiu - kiel Brod
esprimis tre simplige -
rezultis
“tro pesimisma” (FK 30). Se Kafko poste distanciĝis de tiu teksto, parolis pri
“malbona, nenecesa”
patroletero
(M 196), tiam li faris tion ankaŭ por protekti sin mem. “Advokatece” li
procedis kontraŭ si mem: li
elmontris
la kaŭzojn de sia pretendita fiaskado kiel homo kaj serĉis la kulpon por tio,
kiel li ĉiam denove
emfazas,
ne aŭ ne elklude ĉe la patro, sed en si mem. Tiel tiu teksto estas membiografia
atesto unuaranga,
provo
klarigi sian rilaton al si mem, estigita en ekstremsituo: fiaskiĝis denova
“eskapoprovo” en la edzecon,
kaj la
progresanta malsano forprenis lian esperon, ke la situacio povus iam ŝanĝiĝi. Ne
la “vivon” tiu letero
plifaciligu
- por tio estas jam tro malfrue -, sed la “vivon kaj morton”.
Kvankam
ne eblas dubi pri la aŭtento de la patroletero, estus tamen erare, se oni volus
tiri el ĝi la multe
serĉatan
ŝlosilon per kiu malŝlosi la literaturan verkaron de Kafko. Estus erare preni
laŭlitere la entekstan
eldiron
de la aŭtoro, ke lia tuta verkado temis nur pri lia patro, kaj interpreti ĉiujn
liajn romanojn kaj rakontojn
laŭ tiu
sola aspekto. Certe, la konflikto inter patro kaj filo estas centra temo de
Kafko, formita en tekstoj kiel
“La
verdikto”, “La hejtisto” kaj “La transformiĝo”, tri rakontoj, kiujn li volis
publikigi en komuna volumo kun la
titolo
“La filoj”. Ankaŭ en aliaj verkoj li tuŝas tiun temon, nome kvazaŭ sur pli alta
abstraktnivelo: en ili ne
aperas
patro kaj filo, sed figuroj, kiuj troviĝas kun aliaj personoj en
patro-filo-rilato. Tiel ekzemple Karlo
Rosmano,
la ĉefrolanta junulo de la romano “La malaperinto”, pri kiu oni ekscias en la
unua ĉapitro (“La
hejtisto”),
ke li estas forigita de siaj gepatroj kaj pune forpelita al Usono, dum siaj
migradoj tra la lando ĉiam
denove
konfrontiĝas kun potencaj, gigantaj patrofiguroj, kiuj verdiktas pri li kaj
premas lin pli en la socian
marĝenecon.
Sed estus danĝere interpreti la batalon inter patro kaj filo, forto kaj
malforto, potenculo kaj
senpotenca,
kiel la sola temo de Kafko kaj serĉi ĝin sub la surfaco de ĉiu lia verko. Tio
ja eblus en multaj
kazoj,
ĉar ni renkontas en liaj verkoj ĉiam denove figurojn aŭ instancojn, kiujn eblus
identigi kiel “patro” -
ekzemple
la maljunan komandanton en la “punkolonio” aŭ la nevideblan, sed la vivon de
ĉiuj determinantan
“tribunalon”
en “La proceso” aŭ la neatingeblan, eterne evitantan grafon West-West en la
romano “La
kastelo”.
Sed per tia mallarĝigo de la interpretado tiuj tekstoj ricevus ion unudimensian,
ili perdus sian
signifo-diversecon.
La “tribunalo” en “La proceso” povas pro sia maniero arbitre kaj por Jozefo K.
nekompreneble
interveni en ties vivon memorigi al iuj la manieron de Hermann Kafka trudi sian
aŭtoritaton:
“Eĉ
post jaroj mi suferis pro la turmenta imago, ke la giganta viro, mia patro, la
lasta instanco, preskaŭ
senkaŭze
povis veni kaj dum la nokto porti min el la lito al la balkono kaj ke mi estis
do tioma nenio por li”,
jen en
nia teksto. Sed la tribunalo en la “proces”-romano estas pli ol enkorpigo de
patra arbitreco, ĝi estas
pli
ampleksa, eble ankaŭ pli metafizika, ĝi subpremas ne nur la filojn, sed ĉiujn,
ĉiujn unuopulojn, stampas la
kondiĉojn
de homa esto ĝenerale, kaj tio signifas, ke la romano ne haltas ĉe la formado
de la patrofila
konflikto.
Ĝis kiajn limojn ĝi avancas, tio fine kaj laste ne direblas, aŭ ĉiu leganto
devas trovi la repondon por
si
persone, laŭ siaj propraj bezonoj aŭ timoj aŭ laŭ tio, kun kiu aŭ kun kio li
mem konfliktas.
En
letero al Milena Jesenská Kafko esprimis plurfoje, ke timo estas lia
vivprincipo. En sia “Letero al la patro”
li
tialigas sian vivotimon per tio, ke li estis ekde la plej frua infaneco
damaĝita de sia tiraneca, senkomprena,
kontraŭspirita
patro, ke, ekde li povas pensi, staris kontraŭ li rivalo, kiun li malkapablis
venki. Por ĉiuj siaj
vivproblemoj
- psiĥologo parolus eble pri “perturboj” - li do respondecigas unu solan bazan
kaŭzon. Tutcerte
temas
ĉi tie pri unu el la “konstrukcioj” aŭ el la “advokatecaj artifikoj”, pri kiuj
li parolas en siaj memkritikaj
eldiroj
pri la patroletero. La ekskluziveco, per kiu Kafko respondecigas la patron por
tio, ke li fariĝis
apartiĝema,
malsocietema, soleca hamo trovanta feliĉon nek en profesio nek en edzeco kaj
krome markita
de
grava malsano, devenas certe de la bezono vere atingi la adresaton kaj fari sur
li la kiom eble plej
grandan
impreson. Sed ke sole la patro malhelpis la edziĝon de sia filo, tio ne
kongruas kun la faktoj. La
timo
antaŭ la edzeco estis parto de la pli ampleksa vivtimo de Kafko, sed ĝi ne
estiĝis pro tio, ke per edziĝo li
aŭdacintus
stari samŝtupe kun la patro, elbatali malkaŝan batalon. Kafko ektimis antaŭ la
edziĝo kun Felice
Bauer
pro kromaj kialoj: La “ne-plu-sol-estado” forprenus de li la internajn kaj eksterajn
kondiĉojn por lia
verkista
kreado; konscia pri tio, li konfidas al sia taglibro la ekkonon: “Mi devas
multe esti sola. Kion mi
atingis,
estas nura sukceso de la sol-estado” (KKAT 503). En sia svatiĝo al Felice
Bauer, en la dufoja
fianĉiĝo
kaj eksfianĉiĝo, vidiĝas unu el la paradoksoj, kiuj determinis la vivon de
Kafko. La sopiro esti
akceptata
en la homa socio kontrastis kun la ektimo antaŭ vivo en burĝa sekureco - sed
ankaŭ malvasteco.
Tia
paradokseco karakterizis envere ankaŭ lian internan rilaton kun la patro. Pli
aŭ malpli kaŝe li riproĉas al li
en sia
“Letero”, ke tiu forprenis de li la sekurecon, kiu estas la kondiĉo por vivi
burĝan vivon, por kontentiĝi
en
profesio, edzeco, religio. Sed kiel, se la patro vere perintus al li tiun
sekurecon, se la granda vivtimo ne
estiĝintus?
Tute certe liaj verkoj ne estus verkitaj aŭ ne tiel verkitaj, kiaj ili hodiaŭ
troviĝas antaŭ ni. Por verki
Kafko
bezonis sian patron tia, kia li estis, bezonis la kontraŭpoluson, la
kontraŭulon, por interfrotiĝi, kiun li jen
povis
malami kaj kies amon li jen povis sopiri - kaj fine tiu verkado estis por li
pli grava ol ĉio alia. Jam 1912
li
parolis pri tio, ke li ekkonis sian “literaturan destinon” (KKAT 393) kaj notis
en sia taglibro:
“En mi
tute bone ekkoneblas koncentriĝo al la verkado. Kiam en mia organismo klariĝis,
ke la verkado estas
la plej
fruktodona direkto de mia naturo, ĉio premiĝis al ĝi kaj lasis malplenaj ĉiujn
kapablojn direktitajn al la
plezuro
de sekso, de manĝo, trinko, unuavice de filozofiado pri muziko. En ĉiuj tiuj
direktoj mi malgrasiĝis.
Tio
estis necesa, ĉar miaj fortoj en sia tutaĵo estis tiom malgrandaj, ke ili nur
kunigite povis iel-tiel servi al la
celo de
verkado. Kompreneble mi ne trovis tiun celon memstare kaj konscie, ĝi trovis sin
mem [...].” (KKAT
341)
Kopirajto pri la traduko ©2000
stato
de finiteco
estigo: 2000
lasta
kontrollegado kun korektoj: la 25-an de novembro 2001
kontrollegado
de la
kontrollegado
de la
finredakto: