Trapezartisto
- kiel konate, tiu arto, praktikata alte en la kupoloj de la grandaj varieteaj
scenejoj,
estas unu el la plej malfacilaj inter ĉiuj de homoj atingeblaj - estis, unue
nur pro la
strebo
al perfekteco, poste ankaŭ pro la tiraniĝinta kutimo, aranĝinta sian vivon tiel
ke li, tiom
longe
kiom li laboris en la sama entrepreno, tage kaj nokte restis sur la trapezo.
Ĉiuj liaj
cetere
tre modestaj bezonoj estis kontentigataj de alternantaj servistoj malsupre
gardantaj
kaj ĉio
supre bezonata supren- kaj malsuprentirata en speciale konstruitaj ujoj.
Apartaj
malfacilaĵoj
por la medio ne rezultiĝis el tiu vivmaniero; nur dum la ceteraj programeroj
iomete
ĝenis, ke li, kiel ne eblis kaŝi, restis supre kaj, kvankam li en tiaj tempoj
sin tenis plej
ofte
trankvila, ie kaj tie rigardo el la publiko devojiĝis al li. Sed tion la estroj
pardonis al li, ĉar li
estis
eksterordinara artisto neanstataŭigebla. Krome oni kompreneble konsciis, ke li
ne pro
kaprico
vivis tiel kaj envere nur tiel povis resti en konstanta trejniĝo, nur tiel
konservi sian
arton
en ĝia perfekteco.
Sed
krome estis tie alte ankaŭ sane, kaj kiam en la varma jarsezono en la tuta
rondo
de la
volbo la flankfenestroj estis malfermitaj kaj kun la freŝa aero la suno potence
penetris en
la
krepuskan spacon, tiam estis tie eĉ bele. Certe ja, lia homa komunikado estis
limigita, nur
kelkfoje
gimnastikkolego grimpis sur la ŝnureskalo supren al li, tiam ili sidis ambaŭ
sur la
trapezo,
apogite dekstre kaj maldekstre ĉe la ŝnuregoj kaj babilis, aŭ konstrulaboristoj
riparis
la
tegmenton kaj interŝanĝis kelkajn vortojn kun li tra malfermita fenestro, aŭ
fajrobrigadisto
kontrolis
la paneolumojn sur la plej supra galerio kaj kriis al li ion respektan, sed ne
tre
kompreneblan.
Alitempe restis silente ĉirkaŭ li; nur kelkfoje ia dungito, kiu
posttagmeze
eble perdiĝis en la malplenan teatron, rigardis mediteme supren en la altecon
preskaŭ
neatingeblan
por la vido, kie la trapezartisto, sen povi scii, ke iu observis lin, praktikis
sian
arton
aŭ ripozis.
Tiel la trapezartisto povintus vivi trankvile, se ne estus la neeviteblaj vojaĝoj
de loko al
loko,
kiuj ege ĝenis lin. La impresario ja faris ĉion por eviti al la trapezartisto
ĉiajn nenecesajn
plilongigojn
de liaj suferadoj: por la veturadoj enurbaj oni uzis konkursaŭtomobilojn, en
kiuj oni,
prefere
dumnokte aŭ en la fruaj matenhoroj, pafis tra la senhomaj stratoj, kvankam tro
malrapide
por la trapezartista sopiro; en la vagonaro estis mendita tuta kupeo, en kiu la
trapezartisto
en kvankam mizera, tamen iuspeca kompenso por sia normala vivmaniero pasigis
la
vojaĝon supre en la pakaĵreto; en la urbo de la venonta gastludo en la scenejo
la trapezo
estis
jam en sia loko longe antaŭ la alveno de la trapezartisto, krome ĉiuj pordoj
kondukantaj
al la
scenejoj estis larĝe malfermitaj, ĉiuj koridoroj liberaj - sed la plej belaj
momentoj en la
vivo de
la impresario estis tamen, kiam la trapezartisto poste metis sian piedon sur la
ŝnureskalon
kaj tuj, fine ree pendis supre ĉe sia trapezo.
Kvankam tiom da vojaĝoj jam sukcesis al la impresario, tamen ĉiu nova denove
embarasis
lin, ĉar la vojaĝoj estis, aparte de ĉio alia, por la nervoj de la
trapezartisto ĉiukaze
detruaj.
Tiel ili ree kunvojaĝis, la trapezartisto kuŝis en la bagaĵreto kaj revis, la
impresario sidis
apogite
en la fenestroangulo vidalvide kaj legis libron, tiam la trapezartisto lin
alparolis
mallaŭte.
La impresario estis tuj je lia servo. La trapezartisto diris, mordante la
lipojn, ke li
devas
havi nun por sia gimnastikado, anstataŭ la ĝisnuna unu, ĉiam du trapezojn, du
trapezojn
vidalvidajn. La impresario tuj konsentis. Sed la trapezartisto, kvazaŭ li volus
montri,
ke la
konsento de la impresario estis ĉi tie same sensignifa kiom estus eble lia
kontraŭdiro,
diris,
ke li nun neniam plu kaj neniakondiĉe gimnastikos sur nur unu trapezo. Ĉe la
imago, ke
tio tamen
foje povus okazi, li ŝajnis timtremi. La impresario deklaris, hezite kaj
observante,
refoje
sian plenan konsenton, ke du trapezoj estas pli bonaj ol unu, ankaŭ krome tiu
nova
aranĝo
estas avantaĝa, ĝi variigas la programon. Jen la trapezartisto subite ekploris.
Ŝokite
la impresario salte ekstaris kaj demandis kio do okazis, kaj ĉar li ne ricevis
respondon,
suriris la benkon, karesis lin kaj premis lian vizaĝon al la sia, tiel ke li
estis ankaŭ
inundata
de la trapezartistaj larmoj. Sed nur post multaj demandoj kaj flatvortoj la
trapezartisto
diris singulte: “Nur tiun solan stangon en la manoj - kiel mi do povas vivi!”
Nun al
la
impresario jam estis pli facile konsoli la trapezartiston, li promesis, tuj ĉe
la venonta stacio
telegrafii
al la venonta gastludloko pro dua trapezo; faris al si riproĉojn, ke li lasis
labori la
trapezartiston
tiom longan tempon nur sur unu trapezo, kaj dankis lin kaj tre laŭdis lin, ke
li
fine
atentigis pri la eraro. Tiel la impresario sukcesis iompostiome trankviligi la
trapezartiston
kaj li
povis reiri en sian angulon. Sed li mem ne estis trankviliĝinta, kun peza zorgo
trans la
libron
li kaŝe rigardis la trapezartiston. Se tiaj pensoj jam komencis turmenti lin,
ĉu ili povis
iam
komplete ĉesi? Ĉu ili ne devis senĉese pliiĝi? Ĉu ili ne estis ekzistominacaj?
Kaj fakte, la
impresario
kredis vidi, kiel nun dum la ŝajne trankvila dormo, en kiun la plorado finiĝis,
sur la
trapezartista
glata frunto ekdesegniĝis la unuaj faltoj.
Viaj proponoj por plibonigi la tradukon
Estas virineto; de
naturo sufiĉe maldika, ŝi tamen estas forte laĉita; mi vidas ŝin ĉiam
en la
sama robo, ĝi estas el flavece griza, iel lignokolora ŝtofo kaj estas iom
provizita per
samkoloraj
kvastoj aŭ butonecaj pendaĵoj; ŝi estas ĉiam senĉapela, ŝia malbrila blonda
hararo
estas
glata kaj ne senorda, sed malfikse tenata. Kvankam laĉita, ŝi estas tamen
facilmova,
sed ŝi
troigas tiun moviĝemon, ŝi ŝatas teni la manojn sur la koksoj kaj kun surpriza
rapideco
ĵete
flankenturni la supran korpoparton. La impreson, kiun ŝia mano faras al mi, mi
povas
priskribi
nur dirante, ke mi neniam vidis manon, ĉe kiu la unuopaj fingroj dislimiĝas
tiom akre
kiel ĉe
la ŝia; tamen ŝia mano havas nenian anatomian strangecon, ĝi estas tute normala
mano.
Jen tiu virineto estas tre malkontenta pri mi, ĉiam ŝi havas ion por riproĉi al
mi, ĉiam ŝi
suferas
ion maljustan de mi, mi kolerigas ŝin ĉiupaŝe; se oni povus disdividi la vivon
en plej
etajn
partojn kaj prijuĝi ĉiun parteton aparte, tiam certe ĉiu parteto de mia vivo
estus por ŝi
koleriga.
Mi ofte meditis pri tio, kial mi tiom kolerigas ŝin; povas esti, ke ĉio ĉe mi
kontraŭdiras
ŝiajn
sentojn pri beleco, pri justeco, ŝiajn kutimojn, ŝiajn tradiciojn, ŝiajn
esperojn, ekzistas tiaj
naturoj
kontraŭdirantaj unu al la alia, sed kial ŝi tiom suferas pro tio? Ja tute ne
ekzistas rilato
inter
ni deviganta ŝin suferi pro mi. Ŝi devus nur decidiĝi rigardi min kiel veran
fremdulon, kiu
mi ja
ankaŭ estas kaj kiu kontraŭ tia decido ne defendus min, sed ĝin tre bonvenigus,
ŝi devus
nur decidiĝi
forgesi mian ekziston, kiun mi ja neniam trudis aŭ trudus al ŝi - kaj ĉia
kolero
estus
evidente for. Ĉe tio mi tute ignoras min kaj tion, ke ŝia konduto kompreneble
ankaŭ
embarasas
min, mi ignoras tion, ĉar mi ja konscias, ke tiu tuta embaraso estas nenio
kompare
kun ŝia kolero. Kvankam mi ja bone konscias, ke tio ne estas ĉagreno ama; ŝi
tute
ne
interesiĝas vere plibonigi min, ĉar ja ankaŭ ĉio, kion ŝi riproĉas al mi, ne
estas tia, ke ĝi
ĝenus
mian avancadon. Sed mia avancado ja ankaŭ ne interesas ŝin, ŝi okupiĝas pri
nenio
alia ol
pri sia persona intereso, nome sin venĝi pro la turmento, kiun mi kaŭzas al ŝi,
kaj
malhelpi
la turmenton, kiu minacas ŝin estonte de mi. Mi jam foje provis atentigi ŝin
pri kiel
plej
bone ĉesigi tiun ĉagrenadon, sed ĝuste tio tiom galigis ŝin, ke mi ne reprovos.
Ankaŭ
ja pezas sur mi, se tiel diri, certa respondeco, ĉar kiom fremda estu al mi la
virineto
kaj kiom la sola rilato ekzistanta inter ni estu la kolero, kiun mi kaŭzas al
ŝi, aŭ pli
ĝuste
la kolero, kiun ŝi kaŭzigas de mi, tamen mi ne estu indiferenta pri kiel ŝi
videble ankaŭ
fizike
suferas tiun koleron. Ie kaj tie, lastatempe multiĝantaj, venas al mi sciigoj,
ke ŝi refoje
en la
mateno estis pala, nedorminta, turmentita de kapdoloroj kaj preskaŭ ne laborkapabla;
ŝi
zorgigas
per tio siajn familianojn, oni klopodas diveni la kialon de ŝia stato kaj ĝis
nun ne
trovis
ilin. Mi sola konas ilin, estas la ĉiam sama kaj ĉiam nova kolero. Nu, estas
vere ke mi
ne
partoprenas la zorgojn de ŝiaj familianoj; ŝi estas forta kaj tenaca; kiu
kapablas tiom koleri,
kapablas
supozeble ankaŭ superi la sekvojn de la kolero; mi eĉ suspektas, ke ŝi -
almenaŭ
parte -
ŝajnigas suferon, por tiumaniere direkti la suspekton de la mondo sur min. Por
malkaŝe
diri, kiom mi turmentas ŝin per mia ekzisto, ŝi estas tro fiera; turni sin al
aliuloj pro
mi,
tion ŝi sentus kiel malglorigo de si mem; nur pro malsimpatio, pro senĉesa,
ĉiam ŝin
movanta
malsimpatio ŝi okupiĝas pri mi; tiun malpuraĵon ankaŭ paroli publike, tio estus
tro por
ŝia
honto. Sed ja ankaŭ estas tro, tute silenti pri afero, sub kies senĉesa premo
ŝi troviĝas.
Kaj
tiel ŝi provas en sia ina ruzeco, trovi mezan vojon; silente, nur per la
eksteraj trajtoj de
sia
sekreta ĉagreno ŝi volas tiri la aferon antaŭ la tribunalo de la publiko. Eble
ŝi eĉ esperas,
ke, se
la publiko iam direktos sian plenan rigardon sur min, estiĝos ĝenerala publika
kolero
kontraŭ
mi kaj juĝos min per siaj grandaj potencrimedoj ĝis kompleta definiteco pli
forte kaj
rapide,
ol kapablas ŝia relative malforta privata kolero; sed tiam ŝi retiros sin,
ekspiros kaj
turnos
al mi la dorson. Nu, se tiaj estas vere ŝiaj esperoj, tiam ŝi trompiĝas. La
publiko ne
transprenos
ŝian rolon; la publiko neniam havos tiom senfine por riproĉi al mi, eĉ se ĝi
rigardos
min per la plej forta lupeo. Mi ne estas tiom senutila homo, kiel ŝi kredas; mi
ne volas
glori
min kaj precipe ne en tiu kunteksto; sed eĉ se oni trovus, ke mi ne elstaras
pro aparta
taŭgeco,
mi tamen ankaŭ ne frapos la atenton pro la malo; nur por ŝi, por ŝiaj preskaŭ
blankebrilaj
okuloj mi estas tia, neniun alian ŝi konvinkos pri tio. Do, ĉu mi povus
tiurilate esti
tute
trankvila? Ne, tamen ne; ĉar se vere konatiĝas, ke mi rekte malsanigas ŝin per
mia
konduto,
kaj kelkaj atentemuloj, ĝuste la plej diligentaj informtransigistoj, jam estas
ĝin
travidontaj
aŭ almenaŭ ŝajnigas ĝin travidi, kaj venos la mondo kaj demandos min, kial do
mi
turmentas
la kompatindan virineton per mia neboniĝemo kaj ĉu eble mi intencas peli ŝin
ĝis la
morto
kaj kiam fine mi ekhavos la saĝon kaj la simplan homan kompaton por ĉesigi tion
- se
la
mondo demandos min tiel, estos malfacile respondi al ĝi. Ĉu mi tiam konfesu, ke
mi ne tre
kredas
je tiuj signoj de malsano kaj ĉu mi estigu per tio la malagrablan impreson, ke
mi, por
liberiĝi
de kulpo, kulpigas aliulojn kaj eĉ en tiom malnobla maniero? Kaj ĉu mi povus eĉ
malkaŝe
diri, ke mi, eĉ se mi kredus je reala malsano, neniel kompatus ŝin, ĉar la
virino estas
al mi
tute fremda kaj la rilaton, kiu ekzistas inter ni, estigis nur ŝi kaj ekzistas
nur de ŝia
flanko.
Mi ne volas diri, ke oni ne kredus min; pli ĝuste oni nek kredos nek ne kredos
min; oni
eĉ ne
atingus tiun punkton, ke oni povus paroli pri tio; oni simple registros la
respondon de mi
donitan
rilate al malforta, malsana virino, kaj tio malmulte favorus min. Ĉe tiu kiel
ĉe ĉia alia
respondo
estas tiel, ke obstine kontraŭus min la nekapablo de la mondo, en tia kazo ne
suspekti
amrilaton, kvankam ĝis plej ekstrema klareco evidentas, ke tia rilato ne
ekzistas kaj
ke, se
ĝi ekzistus, ĝi pli facile elirus de mi, kiu fakte ja kapablus admiri la
virineton pro la
trafeco
de ŝia juĝo kaj la senlaciĝemo de ŝiaj konkludoj, se mi ne estus senĉese punata
de
ŝiaj
avantaĝaj trajtoj. Sed ĉiukaze ĉe ŝi ne ekzistas eĉ spuro de afabla rilato al
mi; en tio ŝi
estas
sincera kaj vera; jen mia lasta espero; eĉ se akordiĝus kun ŝia strategio,
kredigi tian
rilaton
al mi, ŝi ne tiom perdus la sinregon por fari ion tian. Sed la publiko tiuflanke
tute apatia
restos
ĉe sia opinio kaj decidos ĉiam kontraŭ mi.
Tiel do nur restus al mi, ĝustatempe, antaŭ ol intervenu la mondo, ŝanĝi min
tiom, ke
mi ja
ne forigu la koleron de la virineto, kio estas nepensebla, sed tamen iomete
mildigu. Kaj
fakte
mi plurfoje demandis min, ĉu mia nuna stato do tiom kontentigas min, ke mi tute
ne
volas
ŝanĝi ĝin, kaj ĉu ne eblus fari certajn ŝanĝojn ĉe mi, eĉ se mi farus ilin ne,
ĉar mi estus
konvinkita
je ilia neceso, sed nur por mildigi la virinon. Kaj mi provis ĝin sincere, ne
sen peno
kaj
akurateco; ĝi eĉ konvenis al mi, ĝi preskaŭ amuzis min; kelkaj ŝanĝoj estiĝis,
estis klare
videblaj,
mi ne bezonis atentigi la virinon pri ili, ŝi rimarkas ĉion tiom pli frue ol
mi, ŝi rimarkas
jam la
esprimon de la intenco en mia konduto; sed la sorto ne favorigis min per
sukceso. Kaj
kiel
do? Ŝia malkontento pri mi estas ja, kiel mi nun jam konscias, principa; nenio
povas
ĝin forigi, eĉ ne la forigo de mi mem; ŝiaj koler-atakoj ekzemple ĉe informo
pri mia
memmortigo
estus senlimaj. Nun mi ne povas imagi, ke ŝi, tiu sagaca virino, ne komprenas
tion
same kiel mi, nome kaj la senŝancecon de siaj klopodoj kaj ankaŭ mian
senkulpecon,
mian
nekapablon, eĉ plejbonvole, respondi al ŝiaj postuloj. Certe ŝi komprenas tion,
sed pro
sia
batalema naturo ŝi forgesas ĝin en la pasio de la batalo, kaj mia mallerta
konduto, kiun mi
tamen
ne povas elekti alie, ĉar ĝi estas ja tia al mi donita, konsistas en tio, ke mi
volas al iu,
kiu
tute senbridiĝis, alflustri mildan admonon. Tiumaniere ni nature neniam
interkompreniĝos.
Ĉiam
denove mi elpaŝas ekzemple en la feliĉo de la unuaj matenhoroj el la domo kaj
vidos
tiun
vizaĝon pro mi afliktitan, la ĉagrene paŭtantajn lipojn, la ekzaminantan kaj
jam antaŭ la
ekzameno
la rezulton konantan rigardon, kiu superflugas min kaj al kiu eĉ ĉe plej granda
supraĵeco
nenio povas eskapi, la amaran rideton sin enborantan en la knabinecan vangon,
la
plendantan
rigardon ĉielen, la enmeton de la manoj en la koksojn, por firmigi sin, kaj
poste
pro
indigno la paliĝon kaj ektremon.
Antaŭ mallonge mi faris, entute por la unua fojo, kiel mi ĉe tiu okazo kun miro
al mi
konfesis,
al bona amiko kelkajn aludojn pri tiu afero, nur preterpase, malgrave, per
kelkaj
vortoj,
mi premis la gravecon de la tuta afero, kvankam ĝi envere jam malgravas por mi
rilate
la
eksteron, ankoraŭ iom pli suben sub la veron. Strange, ke la amiko tamen ne
preteraŭdis
tion,
ja eĉ per si mem aldonis gravecon al la afero, ne lasis sin devojigi kaj
insistis pri tio. Pli
strange
tamen, ke li malgraŭ tio subtaksis la aferon en decida punkto, ĉar li konsilis
al mi
serioze,
iom forvojaĝi. Nenia konsilo povus esti pli malsaĝa; estas vere ke la aferoj
simplas,
ĉiu
kapablas, se li iom alpaŝas, travidi ilin, sed tiom simplaj ili tamen ne estas,
ke per mia
forveturo
ĉio aŭ eĉ nur la plej grava reordiĝus. Male, mi devas pli ĝuste gardi min
kontraŭ
forveturo;
se mi entute sekvu ian planon, tiam ĉiukaze tiun, teni la aferon en ĝiaj
ĝisnunaj,
striktaj,
la eksteran mondon ankoraŭ ne enkludantaj limoj, do trankvile resti tie, kie mi
estas,
kaj ne
allasi grandajn, okulfrapajn ŝanĝojn kaŭzitajn de tiu afero, kio enkludas
ankaŭ, paroli
kun
neniu pri tio, sed ĉio ĉi ne pro tio, ke ĝi estus ia danĝera sekreto, sed pro
tio, ke ĝi estas
malgranda,
pure personeca kaj pro tio tamen facile portebla afero kaj ĉar ĝi restu ankaŭ
tia.
En tio
la rimarkoj de la amiko tamen ne estis senutilaj, ili instruis al mi nenion
novan, sed
konfirmis
min en mia baza opinio.
Kiel
ja entute montriĝas ĉe pli preciza pripensado, ke la ŝanĝoj, kiujn la stato de
la
afero
kun la tempopaso ŝajne ricevis, ne estas ŝanĝoj de la afero mem, sed nur la
evoluo
de mia
koncepto pri ĝi, nome ke tiu koncepto fariĝas parte pli trankvila, vira, pli
proksimiĝas al
la kerno,
sed parte ankaŭ sub la neeltenebla influo de la daŭraj skuoj, kiom ajn
malgravaj ili
estu,
alprenas certan nervozecon.
Mi plitrankviliĝas fronte al la afero, kredante kompreni, ke decido, kiom
proksima ĝi
kelkfoje
ŝajnas, verŝajne tamen ankoraŭ ne venos; oni tro facile emas, precipe en junaj
jaroj,
tre
trotaksi la rapidon, per kiu venas la decidoj; se foje mia malgranda juĝistino,
malfortiĝinta
pro sia
rigardo al mi, flanke sinkis en seĝon, per unu mano tenis sin ĉe la
dorsapogilo, per la
alia
fingrumis ĉe sia korsaĵo, kaj larmoj de kolero kaj malespero rule desupris
ŝiajn vangojn,
mi ĉiam
pensis, ke nun jen la decido kaj ke mi estos tuj alvokata por pravigi min. Sed
nenio
pri
decido, nenio pri pravigo, virinoj facile fartas malbone, la mondo ne havas
tempon por
atenti
ĉiujn kazojn. Kaj kio entute okazis en tiuj multaj jaroj? Nenio pli, ol ke
ripetiĝis tiaj
okazoj,
foje pli forte, foje malpli, kaj ke nun ilia sumo estas pli granda. Kaj ke uloj
vagadas
proksime
kaj ŝatus interveni, se ili trovus eblecon por tio; sed tion ili ne trovas, ĝis
nun ili fidas
nur
sian flaron, kaj flaro certe sufiĉas por abunde okupi sian posedanton, sed por
io alia ĝi ne
taŭgas.
Sed tiel statis envere ĉiam, ĉiam ekzistis tiuj senutilaj angulstarantoj kaj
aerspirantoj,
kiuj
ĉiam senkulpigis sian proksimecon en ia supersprita maniero, prefere per
parenceco,
ĉiam
ili atentis, ĉiam ili havis la nazon plena je flaro, sed la rezulto de ĉio ĉi
estas nur, ke ili
daŭre
staras tie. La tuta diferenco konsistas en tio, ke mi iom post iom ekkonis
ilin, distingas
iliajn
vizaĝojn; antaŭe mi kredis, ke ili iom post iom de ĉie kunvenas ĉi tien, ke la
dimensioj de
la
afero pligrandiĝas kaj per si mem altrudos la decidon; nuntempe mi kredas scii,
ke ĉio ĉi
ekzistis
de pratempo kaj tre malmulte aŭ neniel rilatas kun la veno de la decido. Kaj la
decido
mem,
kial mi nomas ĝin per tiom granda vorto? Se iam - kaj certe ne morgaŭ kaj
postmorgaŭ
kaj
verŝajne neniam - okazus, ke la publiko tamen okupiĝas pri tiu afero, pri kiu
ĝi, kiel mi
ĉiam
ripetos, ne kompetentas, tiam mi el la proceso eliros certe ne sendamaĝe, sed
tamen
almenaŭ
konsideratos, ke mi ne estas nekonata al la publiko, vivas de ĉiam en ĝia plena
lumo,
fidante kaj fidinde, kaj ke pro tio tiu poste elveninta suferanta virineto,
kiun pretere
dirite
iu alia ol mi eble delonge estus ekkoninta kiel lapon kaj por la publiko tute
senbrue sub
sia
boto distretinta, ke tiu virino en la plej malbona okazo ja povus aldoni nur
etan malbelan
streketon
al la diplomo, per kiu la publiko delonge agnoskas min kiel ĝian respektindan
membron.
Tio estas la nuna stato de la aferoj, kiu do malmulte taŭgas por maltrankviligi
min.
Ke dum la jaroj mi tamen iomete maltrankviliĝis, tute ne rilatas kun la vera
signifo de la
afero;
oni simple ne eltenas, iun ĉiam ĉagreni, eĉ se oni ja konscias pri la
senkaŭzeco de la
ĉagreno;
oni maltrankviliĝas, oni komencas iel nur korpe atendi decidojn, ankaŭ se oni
racie
ne tre
kredas je ilia veno. Sed parte temas ankaŭ nur pri simptomo de maljuneco; al la
juneco
ĉio
sidas bone; malbelaj detaloj perdiĝas en la senfina fortofonto de la juneco; se
iu kiel
knabo
havis iom insidan rigardon, oni tion ne malbone akceptis, ĝi tute ne estis
rimarkita, eĉ
ne de
li mem, sed, kio restas en la maljuneco, estas restaĵoj, ĉio necesas, nenio
estas
renovigata,
ĉio observatas, kaj insida rigardo de maljuniĝanta viro estas simple tute klare
insida
rigardo, kaj ne malfacilas ĝin konstati. Sed ĝuste ankaŭ ĉi tie ne temas pri
vera fakta
malboniĝo.
De kiu ajn flanko do mi rigardas tion, ĉiam montriĝas kaj mi insistas pri tio,
ke, se mi
per la
mano eĉ nur iomete tenas tiun etan aferon kovrita, mi rajtos ankoraŭ longe,
neĝenate
de la
mondo, trankvile daŭrigi mian ĝisnunan vivon, spite al ĉia furiozado de la
virino.
Viaj
proponoj por plibonigo de la traduko
En la lastaj
jardekoj la intereso pri malsatartistoj tre malpliiĝis. Dum antaŭe vere
valoris
la penon, aranĝi tiajn grandajn prezentadojn en propra reĝio, hodiaŭ tio estas
tute
neebla.
Estis aliaj tempoj. Tiam la tuta urbo okupiĝis pri la malsatartisto; de
malsattago al
malsattago
kreskis la simpatio; ĉiu volis vidi la malsatartiston almenaŭ unufoje tage; dum
la
postaj
tagoj ekzistis abonantoj sidantaj dum tagoj antaŭ la malgranda kradokaĝo; ankaŭ
dumnokte
okazis spektadoj, por altigi la efekton, ĉe torĉolumo; dum belaj tagoj oni
portis la
kaĝon
en la liberan aeron, kaj nun oni montris la malsatartiston precipe al la
infanoj; dum por
la
plenaĝuloj li estis ofte nur amuzo, kiun ili partoprenis pro la modo, la
infanoj mire, kun buŝoj
malfermitaj,
por sekuriĝo tenante sin reciproke ĉe la mano, rigardis, kiel li pala, en nigra
trikoto,
kun akre reliefantaj ripoj, eĉ rifuzante seĝon sidis sur disĵetita pajlo, foje
kapjesis
ĝentile,
pene ridetante respondis demandojn, ankaŭ etendis la brakon tra la krado por
lasi
pripalpi
sian magrecon, sed poste tute resinkis en sin mem, atentis neniun, eĉ ne la por
li
tiom
gravan baton de la horloĝo, kiu estis la sola meblo de la kaĝo, sed nur
rigardis antaŭ si
kun
preskaŭ fermitaj okuloj kaj trinketis iam kaj tiam akvon el glaseto, por malsekigi
al si la
lipojn.
Krom la ŝanĝiĝantaj spektantoj estis ankaŭ konstantaj, de la publiko elektitaj
gardistoj,
kurioze
ke estis ordinaraj buĉistoj, kiuj, ĉiam triope, havis la taskon observi tage
kaj nokte la
malsatartiston,
por ke li eble per ia sekreta maniero ne tamen prenu al si nutraĵon. Sed tio
estis
nura formalaĵo, enkondukita por trankviligi la amasojn, ĉar la inicitoj ja
sciis, ke la
malsatartisto
dum la malsatado neniam, neniakondiĉe, eĉ ne perforte, manĝus eĉ la plej etan
pecon;
la honoro de lia arto malpermesis tion. Nu, ne ĉiu gardisto povis tion
kompreni,
kelkfoje
troviĝis noktaj gardistaroj, kiuj plenumis sian gardadon tre supraĵe, intence
kunsidiĝis
en
malproksima angulo kaj tie enprofundiĝis en kartludon, kun la evidenta intenco
permesi al li
ioman
refreŝigaĵon, kiun laŭ ilia opinio li povis elprei el iaj sekretaj provizoj.
Nenio estis pli
turmenta
por la malsatartisto ol tiaj gardistoj; ili malĝojigis lin; ili terure
malfaciligis al li la
malsatadon;
kelkfoje li superis sian malforton kaj kantis dum tia gardotempo tiom longe
kiom
li nur
eltenis, por montri al la homoj, kiom maljuste ili suspenktis lin. Sed tio
helpis malmulte;
ili
tiam nur miris pri lia lerteco, manĝi eĉ kantante. Li ŝatis multe pli tiajn
gardistojn, kiuj
eksidis
rekte ĉe la krado, ne kontentiĝis je la malklara noktlumaĵo de la salonego, sed
fokusigis
lin per elektraj poŝlampoj, kiujn la impresario disponigis al ili. La akra lumo
tute ne
ĝenis
lin, li ja entute ne povis dormi, kaj iom duondormeti li povis ĉiam, ĉialume
kaj ĉiuhore,
ankaŭ
en superplena bruanta salonego. Kun tiaj gardistoj li estis tre volonte preta
pasigi la
nokton
tute sendorme; li estis preta ŝerci kun ili, rakonti al ili historiojn el sia
migra vivo, poste
inverse
aŭskulti iliajn rakontojn, ĉio nur por teni ilin maldormaj, por ĉiam denove
povi montri al
ili, ke
li havis nenion manĝeblan en la kaĝo kaj ke li malsatadis, kiel kapablis neniu
el ili. Sed plej
feliĉa
li estis, kiam poste venis la mateno kaj oni alportis liakoste al ili
superabundan
matenmanĝon,
sur kiun ili sin ĵetis kun la apetito de sanaj viroj post pene maldorma nokto.
Estas
vere ke ekzistis eĉ iuj, kiuj emis vidi en tiu matenmanĝo maldecan influadon al
la
gardistoj,
sed tio tamen transpasis la limojn, kaj kiam oni demandis ilin, ĉu eble ili nur
pro la
afero
mem sen matenmanĝo volas transpreni la noktogardadon, ili malaperis, sed ĉe
siaj
suspektoj
ili tamen restis.
Sed tio apartenis jam al la suspektoj tute ne disigeblaj de la malsatado. Neniu
ja estis
kapabla
pasigi la tutajn tagojn kaj noktojn seninterrompe kiel gardisto ĉe la
malsatartisto,
neniu
do povis proprasperte scii, ĉu la malsatado estis vere seninterrompa, senmanka;
nur la
malsatartisto
mem povis tion scii, do nur li mem esti samtempe la spektanto plene
kontentigita
de sia malsatado. Sed li siavice estis pro alia kaŭzo neniam kontentigita; eble
tute ne
pro la malsatado li estis tiom maldikiĝinta, ke iuj je sia bedaŭro ne povis
ĉeesti la
prezentadojn,
ĉar ili ne eltenis lian aspekton, sed li estis tiom maldikiĝinta nur pro
malkontento
pri si mem. Li sola nome sciis, ankaŭ neniu inicito krome sciis tion, kiom
facila estis
la
malsatado. Ĝi estis la plej facila afero de la mondo. Li ankaŭ ne prisilentis
tion, sed oni ne
kredis
lin, en la plej bona kazo konsideris lin modesta, sed plej ofte reklamavida aŭ
eĉ
trompulo,
al kiu la malsatado jes ja estis facila, ĉar li sciis ĝin faciligi por si, kaj
kiu krome
aŭdacis
tion duone konfesi. Ĉion ĉi li devis akcepti, en la paso de la jaroj ankaŭ
kutimiĝis al
tio,
sed interne tiu malkontento ĉiam ronĝis je li, kaj neniam ĝis nun, neniam post
malsatperiodo
- tion oni devis atesti al li - li forlasis la kaĝon libervole. Kiel
maksimuman
tempon
por malsatado la impresario estis fiksinta kvardek tagojn, plue li neniam lasis
malsati,
eĉ ne
en la metropoloj, kaj tio pro bona kialo. Kvardek tagojn proksimume oni povis
laŭsperte
per iom
post iom fortiĝanta reklamo inciti ĉiam pli la intereson de urbo, sed poste la
publiko
ne
reagis, konsiderinda malpliiĝo de la intereso konstateblis; kompreneble
ekzistis tiurilate
malgrandaj
diferencoj inter urboj kaj landoj, sed validis la regulo, ke kvardek tagoj
estis
la
maksimumo. Tiam do je la kvardeka tago la pordo de la florkronita kaĝo estis
malfermata,
entuziasma
spektantaro plenigis la amfiteatron, militista orkestro ludis, du kuracistoj
enpaŝis la
kaĝon
por fari la necesajn mezuradojn ĉe la malsatartisto, per megafono oni proklamis
la
rezultojn
al la salonego, kaj fine venis du junaj sinjorinoj, feliĉaj pri tio, ke ĝuste
ili estis
lotumitaj,
kaj volis konduki la malsatartiston el la kaĝo kelkajn ŝtupojn malsupren, kie
sur
tableto
estis servita zorge elektita malsanul-manĝaĵo. Kaj en tiu ĉi momento la
malsatartisto
ĉiam
rifuzis. Li jes la libervole metis siajn ostobrakojn en la helpeme etenditajn
manojn de la
sinjorinoj
al li kliniĝintaj, sed leviĝi li ne volis. Kial ĝuste nun ĉesi post kvardek
tagoj? Li
eltenintus
ankoraŭ longe, senfine longe; kial ĉesi ĝuste nun, dum li estis ĉe la plej
bona, ja eĉ
ankoraŭ
ne ĉe la plej bona malsatado? Kial oni volis senigi lin je la gloro
plu-malsati, ne nur
fariĝi
la plej granda malsatartisto de ĉiuj tempoj, kiu li ja verŝajne jam estis, sed
ankaŭ superi
sin mem
ĝis al nekompreneblo, ĉar por sia kapablo malsati li ne sentis limojn. Kial tiu
amaso,
kiu
pretendis tiom admiri lin, havis tiom malmulte da pacienco kun li; se li
eltenis plumalsati,
kial ĝi
ne eltenis? Krome li estis laca, sidis bone en la pajlo kaj devis nun rektiĝi
alten kaj
longen
kaj iri al la manĝo, kiu jam en la imago kaŭzis al li vomemon, kies
manifestadon li nur
pro
konsidero al la sinjorinoj pene subpremis. Kaj li rigardis supren en la okulojn
de la ŝajne tiom
afablaj, en realo tiom
kruelaj sinjorinoj kaj skuis la sur la malforta kolo superpezan kapon. Sed tiam
okazis,
kio okazis ĉiam. Venis la impresario, levis mute - la muziko malebligis paroli
- la
brakojn
super la malsatartisto, kvazaŭ li invitus la ĉielon fine rigardi sian verkon
jen sur la
pajlo,
tiun kompatindan martiron, kia la malsatartisto ja certe estis, tamen en tute
alia senco;
prenis
la malsatartiston ĉirkaŭ la maldika talio, ĉe kio li per troigita atento volis
kredigi, kun
kiom
rompiĝema aĵo li tie aferas; kaj transdonis lin - ne sen sekrete iom skui lin,
tiel ke la
gamboj
kaj supra korpoparto de la malsatartisto senrege ŝanceliĝis - al la intertempe
mortpaliĝintaj
sinjorinoj. Nun la malsatartisto toleris ĉion; la kapo kuŝis surbruste, kvazaŭ
ĝi
estus
tien ruliĝinta kaj neklarigeble tenus sin tie; la korpo estis kaviĝinta; la
gamboj pro instinkto
de
memkonservo firme interpremis sin ĉe la genuoj, sed tamen skrapis la grundon,
kvazaŭ ĝi
ne
estus la reala, la realan ili nur serĉus; kaj la tuta, kvankam tre malgranda
ŝarĝo de la korpo
pezis
sur unu el la sinjorinoj, kiu helposerĉe kaj anhelante - tia ŝi ne estis
imaginta tiun
honoroficon
- unue laŭeble etendis la kolon, por protekti almenaŭ la vizaĝon kontraŭ tuŝiĝo
kun la
malsatartisto, sed poste, ĉar ŝi tion ne sukcesis kaj la pli bonŝanca kunulino
ne alportis
sian
helpon, sed kontentiĝis porti antaŭ si la manon de la malsatartisto, tiun
ostofasketon, ŝi
sub la
ravita ridado de la salonego ekploris kaj devis esti anstataŭata de servisto
jam
delonge
pretigita. Poste venis la manĝaĵoj, de kiu la impresario iom enbuŝigis al la
malsatartisto
dum svensimila duondormo, gaje babilante kun la celo devojigi la atenton de la
stato
de la malsatartisto; poste sekvis ankoraŭ tosto por la publiko, kiu laŭdire
estis de la
malsatartisto
alflustrita al la impresario; la orkestro konfirmis ĉion per granda fanfaro,
oni disiris,
kaj
neniu rajtis malkontenti pri la vidito, neniu, nur la malsatartisto, ĉiam nur
li.
Tiel li vivis kun regulaj ripozpaŭzetoj multajn jarojn, en ŝajna brilo,
honorata de la
mondo,
sed ĉe tio plej ofte en malgaja humoro, kiu ĉiam pli malgajiĝis pro tio, ke
neniu sciis
ĝin
konsideri serioza. Per kio jam konsoli lin? Kion li povis ankoraŭ deziri? Kaj
se foje troviĝis
bonintenca
homo, kiu lin bedaŭris kaj volis klarigi al li, ke lia malgajeco venas verŝajne
de la
malsatado,
povis okazi, precipe dum malfrua malsattempo, ke la malsatartisto respondis per
kolereksplodo
kaj je ĉies ektimo komencis kiel besto skui ĉe la krado. Sed por tiaj statoj la
impresario
havis punrimedon, kiun li ŝatis apliki. Li senkulpigis la malsatartiston antaŭ
la plena
publiko,
koncedis, ke la konduton de la malsatartisto povas pardoni nur la ekscitiĝemo
kaŭzita
de la
malsatado ne facile komprenebla de satuloj; poste, lige kun tio, parolis
pri la same
klarigebla
pretendo de la malsatartisto, ke li povas malsati ankoraŭ multe pli longe ol li
malsatas;
laŭdis la alten strebadon, la bonan intencon, la grandan abnegacion, kiuj certe
ankaŭ
estas entenataj en tiu pretendo; sed poste provis refuti la pretendon sufiĉe
simple per
montro
de samtempe vendataj fotaĵoj, ĉar sur la bildoj oni vidis la malsatartiston ĉe
kvardeka
malsattago,
enlite, preskaŭ estingita pro senfortiĝo. Tiu de la malsatartisto certe bone
konata,
sed
ĉiam denove lin incitanta distordo de la vero estis por li tro. Kio estis la
sekvo de la
antaŭtempa
ĉesigo de la malsatado, tion oni prezentis ĉi tie kiel la kaŭzon! Batali
kontraŭ tia
malsaĝeco,
kontraŭ tiu mondo de malsaĝeco, estis neeble. Ĝis tiam li ĉiam denove bonfide
kaj
avide aŭskultis la impresarion ĉe la krado, sed ĉe la apero de la fotaĵoj li
ĉiufoje maltenis
la
kradon, resinkis kun suspiro en la pajlon, kaj la trankviligita publiko povis
ree alveni kaj
rigardi
lin.
Kiam
ĉeestintoj de tiuj scenoj kelkajn jarojn poste repensis pri tio, ili fariĝis
ofte
nekompreneblaj
al si mem. Ĉar intertempe okazis tiu menciita ŝanĝo; tio okazis preskaŭ
subite;
ĝi povus havi kaŭzojn iom pli profundajn, sed kiu ŝatus eltrovi ilin; ĉiukaze
iun tagon la
dorlotita
malsatartisto vidis sin forlasita de la amuzavida amaso, kiu preferis alflui al
aliaj
prezentadoj.
Ankoraŭfoje la impresario hastis kun li tra duona Eŭropo por vidi, ĉu ne tamen
ie
kaj
aliie retroviĝas la iama intereso; ĉio vane; kvazaŭ per sekreta interkonsentiĝo
preskaŭ ĉie
fariĝintis
rekta malŝato kontraŭ la publika malsatado. Nature, en realo tio ne povintis
veni tiom
subite,
kaj oni memoris nun post-okaze iujn antaŭsignojn siatempe en la fumo de la
sukceso
ne
sufiĉe atentitajn, ne sufiĉe subpremitajn, sed entrepreni nun ion kontaŭ tio,
estis tro
malfrue.
Kvankam estis certe, ke ankaŭ por la malsatado revenos la tempo; sed por la
vivantoj
tio ne estis konsolo. Kion faru nun la malsatartisto? Tiu, kiun miloj estis
prijubilintaj,
ne
povis sin montri en budoj ĉe malgrandaj kermesoj, kaj por komenci alian
profesion la
malsatartisto
estis ne nur tro maljuna, sed precipe tro fanatike dependa de la malsatado.
Tiel
li do
adiaŭis la impresarion, la kamaradon de senegala kariero, kaj engaĝiĝis ĉe
granda
cirko;
por domaĝi sian ofendiĝemon, li eĉ ne rigardis la kontraktkondiĉojn.
Granda cirko kun sia miriado da ĉiam denove kompensiĝantaj kaj kompletiĝantaj
homoj
kaj
bestoj kaj aparatoj povas uzi ĉiun ĉiam, ankaŭ malsatartiston, kompreneble ĉe
modestaj
pretendoj,
kaj krome en tiu aparta kazo ja ne estis nur la malsatartisto mem, kiu estis
engaĝita,
sed ankaŭ lia malnova fama nomo, kaj ĉe la specifeco de tiu en kreskanta aĝo ne
malkreskanta
arto oni eĉ ne povis diri, ke eluzita, ne plu sur la pinto de siaj kapabloj
troviĝanta
artisto
volas fuĝi en trankvilan cirkopostenon, male, la malsatartisto asertis, ke li,
kio estis tute
kredebla,
malsatas tiom bone kiom antaŭe, ja li eĉ asertis, ke li, se oni lasas lin fari,
kaj tion
oni
promesis al li senhezite, envere nur nun kaj prave mirigos la mondon, aserto
tamen, kiu
konsidere
la tendencon de la tempo, kiun la malsatartisto en sia fervoro facile forgesis,
provokis
ĉe la fakuloj nur rideton.
Sed funde ankaŭ la malsatartisto ne perdis la vidon pri la realaj kondiĉoj kaj
akceptis
kvazaŭ
memkompreneble, ke oni metis lian kaĝon ne kiel brilan numeron meze de la
maneĝo,
sed
lokis ĝin ekstere en loko cetere bone alirebla proksime al la stalaro. Grandaj,
buntpentritaj
surskriboj
kadris la kaĝon kaj proklamis la videblon. Kiam la publiko dum la paŭzoj premis
sin
al la
staloj por rigardi la bestojn, estis preskaŭ neeviteble, ke ĝi pasis ĉe la
malsatartisto kaj
tie
haltis iomete, oni eble restintus pli longe ĉe li, se ne en la mallarĝa pasejo
la
postpremantoj,
kiuj ne komprenis tiun halton survoje al la sopirataj staloj, malebligintus pli
longan
trankvilan spektadon. Tio estis ankaŭ la kaŭzo, pro kio la malsatartisto, kiu
kompreneble
alsopiris
tiujn vizitotempojn kiel sian vivocelon, tamen ankaŭ timtremis antaŭ ili. En la
unua
tempo
li povis apenaŭ atendi la prezentopaŭzojn; ravite li vidis alveni la
alruliĝantan amason,
ĝis
kiam li baldaŭ - eĉ la plej obstina, preskaŭ konscia memtrompo ne eltenas la
spertojn -
konvinkiĝis,
ke ili estis, plej ofte laŭ sia intenco, ĉiam denove, senescepte, puraj
stalvizitantoj.
Kaj tiu
aspekto de malproksime restis certe la plej bela. Ĉar kiam ili estis
ĝisvenintaj al li, lin
ĉirkaŭbruis
tuj kriaĉado kaj insultado de la seninterrompe renoviĝantaj partioj, de tiu -
ĝi fariĝis
por la
malsatartisto rapide la plej malagrabla - kiu volis lin rigardi trankvile, tute
ne pro
komprenemo,
sed pro kaprico kaj spito, kaj la dua, kiu unue celis la stalojn. Kiam la
granda
amaso
estis pasinta, tiam venis la postvenantoj, kaj tiuj tamen, kiuj ne plu
renkontis
malhelpon
por halti laŭplaĉe, preterhastis longapaŝe, preskaŭ sen flankenrigardi, por
alveni
ĝustatempe
ĉe la bestoj. Kaj la bonŝanca okazo ne estis ofta, ke venis familipatro kun
siaj
infanoj,
montris la malsatartiston perfingre, klarigis detale pri kio temas, rakontis
pri antaŭaj
jaroj,
kiam li ĉeestis similajn, sed senkompare pli grandiozajn prezentadojn, kaj
poste la
infanoj,
pro sia nesufiĉa preparado de lernejo kaj vivo tamen ankoraŭ restis
senkomprenaj -
kion
signifis al ili malsatado? - sed en la brilo de siaj esplorantaj okuloj
malkaŝis iom pri novaj,
venontaj,
pli favoraj tempoj. Eble, tiel la malsatartisto tiam kelkfoje diris al si, ĉio
fariĝus
iomete
pli bona, se lia loko ne estus tiom proksima ĉe la staloj. Per tio la elekto
fariĝis tro
facila
por la homoj, se ne paroli pri tio, ke la haladzoj de la staloj, la
maltrankvilo de la bestoj
dumnokte,
la preterportado de la krudaj viandopecoj por la rabobestoj, la kriegoj dum la
manĝigoj
tre afliktis kaj daŭre deprimis lin. Sed pete sin turni al la estrejo, tion li
ne kuraĝis;
almenaŭ
li dankis ja al la bestoj la amason da vizitantoj, inter kiuj jen kaj jen povis
troviĝi
ankaŭ
iu destinita por li, kaj kiu scias, kien oni forkaŝus lin, se li volus memorigi
pri sia ekzisto
kaj
samtempe pri tio, ke li estis ĝustadire nur obstaklo survoje al la staloj.
Malgranda obstaklo tamen, obstaklo ĉiam malpliiĝanta. Oni kutimiĝis al la
strangeco
pretendi
en la nunaj tempoj atenton pri malsatartisto, kaj per tiu kutimiĝo la verdikto
pri li estis
farita.
Li povis malsati tiel bone, kiel li povis, kaj li faris tion, sed nenio plu
povis savi lin, oni
preteriris
lin. Provu klarigi al iu la malsatarton! Kiu ne sentas ĝin, al tiu ĝi ne
klarigeblas. La
belaj
surskriboj fariĝis malpuraj kaj nelegeblaj, oni deŝiris ilin, neniu ekpensis
anstataŭigi ilin;
la
tabuleto kun la cifero de la plenumitaj malsattagoj, kiu dum la unua tempo
estis ĉiutage
akurate
renovigata, restis jam delonge ĉiam la sama, ĉar post la unuaj semajnoj la
personaro
tediĝis
jam de tiu laboreto; kaj tiel la malsatartisto plue malsatadis, kiel li antaŭe
iam sopiris,
kaj tio
senpene prosperis al li tute tiel, kiel li estis antaŭdirinta, sed neniu
nombris la tagojn,
neniu,
eĉ ne la malsatartisto mem sciis, kiom granda la atingo jam estis, kaj lia koro
peziĝis.
Kaj se
foje dum tiu tempo haltis nenifaranto, amuziĝis pri la malnova cifero kaj
parolis
pri
trompo, tiam tio estis en tiu senco la plej granda mensogo, kiun indiferenteco
kaj
ennaskita
maliceco povis inventi, ĉar trompis ne la malsatartisto, li laboris honeste,
sed la
mondo
trompis lin je lia rekompenco.
Sed ree pasis multaj tagoj, kaj ankaŭ tio finiĝis. Foje la kaĝo frapis la
atenton de
kontrolisto,
kaj li demandis la servistojn, kial oni lasas neuzata ĉi tie tiun bone uzeblan
kaĝon
kun la
putrinta pajlo ene; neniu sciis ĝin, ĝis kiam iu, helpe de la cifertabelo,
ekmemoris la
malsatartiston.
Oni suprenkirlis per stangoj la pajlon kaj trovis en ĝi la malsatartiston. “Ĉu
vi
malsatas
ankoraŭ?” demandis la kontrolisto, “kiam vi do fine ĉesos?” “Pardonu min
ĉiuj,”
flustris
la malsatartisto; nur la kontrolisto, kiu tenis la orelon ĉe la krado,
komprenis lin.
“Certe”,
diris la kontrolisto kaj metis la fingron al la frunto, por indiki per tio al
la personaro la
staton
de la malsatartisto, “ni pardonas vin.” “Ĉiam mi volis, ke vi admiru mian
malsatadon,”
diris
la malsatartisto. “Ni ja admiras ĝin,” diris la kontrolisto kompleze. “Sed vi
ne admiru ĝin,”
diris
la malsatartisto. “Nu, tiam ni do ne admiras ĝin,” diris la kontrolisto, “kial
do ni ne admiru
ĝin?”
“Ĉar mi devas malsati, mi ne povas alie,” diris la malsatartisto. “Jen novaĵo,”
diris la
kontrolisto,
“kial do vi ne povas alie?” “Ĉar mi,” diris la malsatartisto, levetis la
kapeton kaj
parolis
per lipoj pintitaj kvazaŭ por kiso rekte en la orelon de la kontrolisto, por ke
nenio
perdiĝu,
“ĉar mi ne povis trovi la nutraĵon, kiu gustas al mi. Se mi trovintus ĝin,
kredu min, mi
ne
farintus sensacion kaj plenigintus min kiel vi kaj ĉiuj.” Tio estis liaj lastaj
vortoj, sed eĉ en
liaj
estingiĝintaj okuloj estis la firma, kvankam ne plu fiera konvinko, ke li
malsatas plu.
“Sed
nun faru ordon!” diris la kontrolisto, kaj oni enterigis la malsatartiston kune
kun la
pajlo.
Sed en la kaĝon oni metis junan panteron. Eĉ por la plej apatia senso estis
refreŝiĝo,
vidi en
la tiel longe dezerta kaĝo petoli tiun sovaĝan beston. Mankis al ĝi nenio. La
nutraĵon,
kiu
gustis al ĝi, alportis sen longa pripenso la gardistoj; eĉ ne la liberecon ĝi
ŝajnis malhavi; tiu
nobla,
per ĉio necesa preskaŭ ĝisŝire provizita korpo ŝajnis portadi kun si eĉ la
liberon; tiu
ŝajnis
troviĝi ie en la dentaro; kaj la ĝojo pri la vivo venis kun tiom forta ardo el
ĝia faŭko, ke
por la
rigardantoj ne facilis elteni ĝin. Sed ili superis sin, ĉirkaŭis amase la kaĝon
kaj tute
ne
volis formoviĝi.
Viaj proponoj por plibonigo de la traduko
Nia
kantistino nomiĝas Jozefino. Kiu ne aŭdis ŝin, ne konas la povon de kantado. Ne
ekzistas
tiu, kiun ŝia kantado ne ravegas, kio valoras des pli, ĉar nia gento entute ne
ŝatas
muzikon.
Silenta paco estas por ni la plej kara muziko; nia vivo malfacilas, ni ne plu
povas, eĉ
se ni
foje provis deskui ĉiajn zorgojn de la tago, leviĝi al tiaĵoj tiom malproksimaj
de nia cetera
vivo
kia estas la muziko. Sed tion ni ne tre bedaŭras; eĉ tion ni ne atingas; certan
praktikan
ruzecon,
kiun cetere ni nepre bezonas, ni konsideras nia plej avantaĝa trajto, kaj per
la rideto
de tiu
ruzeco ni kutimas konsoliĝi je ĉio, eĉ se ni foje - kio tamen ne okazas -
sentus la
deziron
pri la feliĉo, kiu eble eliras de la muziko. Nur Jozefino faras escepton; ŝi
amas la
muzikon
kaj ankaŭ scias ĝin peri; ŝi estas la sola; kun ŝia forpaso la muziko - kiu
scias kiom
longe -
foriĝos el nia vivo.
Mi
ofte cerbumis pri tio, kiel envere statas kun tiu muziko. Ni estas ja tute
maltalentaj je muziko;
kiel
okazas, ke ni komprenas la kantadon de Jozefino aŭ, ĉar Jozefino
kontestas
nian komprenon, almenaŭ kredas kompreni? La plej simpla respondo estus, ke la
beleco
de tiu kantado estas tiel granda, ke eĉ la plej apatia senso ne povas rezisti
ĝin, sed tiu
respondo
ne kontentigas. Se vere estus tiel, oni devus havi pri tiu kantado unue kaj
ĉiam la
senton
de io eksterordinara, la senton, ke el tiu gorĝo sonas io, kion ni neniam
antaŭe aŭdis
kaj
kion aŭdi ni eĉ tute ne havas la kapablon, io, kion aŭdi kapabligas nin nur tiu
unusola
Jozefino
kaj neniu kroma. Sed ĝuste tio miaopinie ne ĝustas, mi ne sentas ĝin kaj ankaŭ
ĉe
la
aliaj ne rimarkis ion tian. En intima rondo ni malkaŝe konfesas al ni
reciproke, ke la
Jozefina
kantado kiel kantado ne prezentas ion eksterordinaran.
Ĉu
entute ĝi estas kantado? Malgraŭ nia manko je muzika senso ni havas niajn
kantotradiciojn;
en la malnovaj tempoj de nia popolo ekzistis kantado; legendoj rakontas pri
tio kaj
eĉ kantoj estas konservitaj, kiujn tamen neniu plu kapablas kanti. Ni havas do
ideon pri
tio,
kio estas kantado, kaj al tiu ideo envere ne respondas la arto Jozefina. Ĉu
entute ĝi estas
kantado?
Ĉu ĝi eble estas tamen nur fajfado? Kaj fajfadon ni ja konas ĉiuj, ĝi estas la
vera
artlerteco
de nia popolo, aŭ pli ĝuste ne lerteco, sed karakteriza vivesprimo. Ni ĉiuj
fajfas,
sed
kompreneble neniu kapricas nomi tion arto, ni fajfas sen atenti tion, ja sen
rimarki ĝin, kaj
inter
ni estas eĉ multaj, kiuj tute ne scias, ke la fajfado apartenas al niaj
specifaj trajtoj. Do, se
estus
vere, ke Jozefino ne kantas, sed nur fajfas kaj eble eĉ, kiel almenaŭ ŝajnas al
mi,
apenaŭ
translimas la kutiman fajfadon - ja eble ŝia forto eĉ ne tute sufiĉas por tiu
kutima
fajfado,
dum ordinara terlaboristo estigas ĝin senpene la tutan tagon dum sia laboro -
se ĉio
ĉi
estus vera, tiam la pretendita arteco de Jozefino estus ja refutita, sed tiam
des pli
solvendus
la enigmo de ŝia efikego.
Sed
tamen ne estas nur fajfado, kiun ŝi produktas. Se oni lokas sin sufiĉe
malproksime
de ŝi kaj
aŭskultas, aŭ pli bone oni faras la eksperimenton, se Jozefino kantas ekzemple
kun
aliaj
voĉoj kaj oni taskas sin rekoni ŝian voĉon, tiam oni nepre elaŭskultas nenion
alian ol
ordinaran
fajfadon, maksimume iom notindan pro ĝia delikateco aŭ febleco. Sed se oni
staras
antaŭ
ŝi, ĝi estas tamen ne nur fajfado; por la kompreno de ŝia arto necesas ne nur
aŭdi,
sed
ankaŭ vidi ŝin. Eĉ se ĝi estus nur nia ĉiutaga fajfado, tamen ekzistas ĉi tie
jam la
aparteco,
ke iu prezentas sin solene por fari nenion alian ol la kutiman. Krevigi nukson
vere
ne
estas arto, pro tio neniu aŭdacos kunvoki publikon kaj antaŭ ĝi, por distri
ĝin, krevigi
nuksojn.
Se li tamen faras tion kaj se lia intenco sukcesas, tiam ja ne povas temi pri
simpla
nuksokrevigo.
Aŭ temas pri nuksokrevigo, sed evidentiĝas, ke ni estis pretervidintaj tiun
arton,
ĉar ni glate majstris ĝin, kaj ke tiu nova nuksokrevigisto estas la unua, kiu
montras al ni
ĝian
veran econ, ĉe kio povus esti eĉ utile por la efiko, se li estas iom malpli
lerta ĉe la
nuksokrevigo
ol la plimulto de ni.
Eble
estas simile kun la kantado Jozefina; ni admiras ĉe ŝi tion, kion ni tute ne
admiras
ĉe ni;
cetere en tiu lasta rilato ŝi tute samopinias kun ni. Foje mi ĉeestis, kiam iu,
kiel
kompreneble
okazas de tempo al tempo, atentigis ŝin pri la ĝenerala popolfajfado kaj tion
nur
tute
modeste, sed por Jozefino ĝi estis jam tro. Tiel impertinentan, orgojlan
rideton, kian ŝi
tiam
montris, mi ankoraŭ ne vidis; ŝi, kiu ekstere estas vere perfekta delikateco,
okulfrape
delikata
eĉ en nia popolo riĉa je tiaj virinformoj, aperis tiam rekte vulgara; cetere
povas esti,
ke en
sia granda sentemo ŝi jam tuj sentis tion mem kaj ekregis sin. Ĉiukaze ŝi do
kontestas
ĉian
rilaton inter sia arto kaj la fajfado. Por la malsamopiniantoj ŝi havas nur
malestimon kaj
verŝajne
nekonscian malamon. Tio ne estas ordinara vanteco, ĉar tiu opozicio, al kiu
apartenas
duone
ankaŭ mi, admiras ŝin certe ne malpli ol la amaso, sed Jozefino volas ne nur
esti
admirata,
sed esti admirata precize en la maniero de ŝi difinita, sola admiro ne valoras
por
ŝi. Kaj
sidante antaŭ ŝi, oni komprenas ŝin; opozicion oni praktikas nur en la
malproksimo;
sidante
antaŭ ŝi, oni scias: kion ŝi fajfas ĉi tie, ne estas fajfado.
Ĉar
fajfado apartenas al niaj senpripensaj kutimoj, oni povus pensi, ke oni fajfas
ankaŭ
en la
aŭditorio de Jozefino; ni bonfartiĝas ĉe ŝia arto, kaj kiam ni bonfartas, ni
fajfas; sed ŝia
aŭskultantaro
ne fajfas, ĝi silentegas 'kiel museto'; kvazaŭ ni ekĝuus la sopiratan pacon, de
kiu
fortenas nin almenaŭ nia propra fajfado, ni silentas. Ĉu ravas nin ŝia kantado
aŭ ne pli
ĝuste
la solena silento kiu ĉirkaŭas la malfortan voĉeton? Iam okazis, ke iu
stultulineto dum
la
Jozefina kantado komencis en sia tuta naiveco ankaŭ fajfi. Nu, tio estis ĝuste
la samo,
kion ni
aŭdis ankaŭ de Jozefino; jen antaŭe la fajfado malgraŭ la tuta rutino ankoraŭ
timida,
kaj ĉi
tie en la publiko la sindonema infana fajfado; indiki la diferencon estus
neeble; sed tamen
ni per
siblado kaj fajfado tuj silentigis la ĝenulinon; kvankam tio tute ne necesus,
ĉar ŝi ankaŭ
sen tio
forkaŝintus sin pro angoro kaj honto, dum Jozefino ekkantis sian triumffajfadon
kaj estis
tute
ekster si kun siaj etenditaj brakoj kaj la tute ne pli alten streĉebla kolo.
Cetere
tia ŝi estas ĉiam, ĉian sensignifaĵon, ĉian hazardon, ĉian kontraŭaĵon, knaron
en
parkedo, dentogrincon, lumigdifekton ŝi opinias taŭga por altigi la efikon de
sia kantado,
laŭ sia
opinio ŝi kantas ja antaŭ surdaj oreloj; ne mankas entuziasmo kaj aplaŭdo, sed
pri vera
kompreno,
kiel ŝi pensas, ŝi delonge lernis rezigni. Do, ĉiaj ĝenoj estas al ŝi
oportunaj; ĉio, kio
de
ekstere intervenas kontraŭ la pureco de ŝia kantado, kio en facila lukto, ja
senlukte, per la
simpla
komparo venkatas, povas kontribui por veki la amason, instrui al ĝi ja ne
komprenon,
sed
antaŭsenteman respekton.
Sed
se do io malgranda tiom servas al ŝi, kiom eĉ io granda. Nia vivo estas tre
maltrankvila,
ĉiu tago alportas surprizojn, timigojn, esperojn kaj hororojn, ke la unuopulo
absolute
ne kapablus elteni ĉion ĉi, se li ne havus ĉiutempe tage kaj nokte la subtenon
de la
kamaradoj;
sed eĉ tiel fariĝas ofte tre malfacile; kelkfoje eĉ mil ŝultroj tremas sub
ŝarĝo
destinita
verdire nur por unu. Tiam Jozefino opinias sian tempon veninta. Jam jen ŝi, la
delikata
estaĵo, precipe sub la brusto timige vibranta, estas kvazaŭ ŝi estus kolektinta
ĉiun
sian
forton en la kantado, kvazaŭ ĉio en ŝi, kio ne rekte servas la kantadon, estus
senigita de
ĉia
forto, preskaŭ de ĉia vivebleco, kvazaŭ ŝi estus nudigita, fordonita,
transdonita nur al la
protekto
de bonaj spiritoj, kvazaŭ eblus, ke - dum ŝi tiel, tute senigita de si, loĝas
en la
kantado
- malvarma spiro preterpase mortigus ŝin. Sed ĝuste ĉe tia vido ni ŝajnaj
kontraŭuloj
kutimas
diri: “Ŝi eĉ ne kapablas fajfi; tiom horore ŝi devas streĉiĝi por iel eldevigi
el si ne
kantadon
- ni ne parolu pri kantado -, sed la nialande kutiman fajfadon.” Tiel ŝajnas al
ni, sed
tio
estas, kiel menciite, ja neevitebla, sed pasema, efemera impreso. Jam mergiĝas
ankaŭ ni
en la
senton de la amaso, kiu varme, korp’ ĉe korpe, apenaŭ spirante, aŭskultas.
Kaj
por kolekti ĉirkaŭ si tiun amason da nia preskaŭ ĉiam moviĝanta, pro ofte ne
tre
klaraj
celoj tien kaj reen pafiĝanta popolo, Jozefino plejofte bezonas fari nenion
alian ol kun
malantaŭen
metita kapeto, duone malfermita buŝo, alten direktitaj okuloj alpreni tiun
pozicion,
kiu
signas, ke ŝi intencas kanti. Ŝi povas tion fari, kie ajn ŝi volas, tio ne
bezonas esti de
malproksime
videbla loko, ia kaŝita, en hazarda momenta kaprico elektita angulo same bone
uzeblas.
La mesaĝo, ke ŝi volas kanti, disvastiĝas tuj, kaj baldaŭ alvenadas procesioj.
Nu,
kelkfoje
tamen okazas malhelpoj, Jozefino kantas prefere en tempoj de ekscito; plej
diversaj
zorgoj
kaj danĝeroj tiam devigas nin al multspecaj iradoj, eĉ kun la plej bona intenco
oni ne
povas
kunveni tiom rapide, kiom deziras Jozefino, kaj tiufoje ŝi staras tie en sia
granda pozo
eble
dum ioma tempo sen sufiĉa aŭskultantaro - tiam ŝi kompreneble koleriĝas, tiam
ŝi
stamfas
per la piedoj, sakras tute malknabine, ŝi eĉ mordas. Sed tia konduto ne
malutilas
ŝian
famon; anstataŭ iomete dampi ŝiajn grandegajn pretendojn, oni klopodas
konformiĝi al ili;
oni
elsendas mesaĝistojn por venigi aŭskultantojn; oni kaŝas al ŝi, ke tio okazas;
tiam oni
vidas
sur la ĉirkaŭaj vojoj postenojn lokigitajn tie por mansigne urĝigi la
venantojn; ĉio tiom
longe,
ĝis tamen kunvenis sufiĉa kvanto.
Kio
instigas la popolon tiel klopodi por Jozefino? Demando respondebla ne pli facile
ol
tiu pri
la Jozefina kantado, kun kiu ĝi ja ankaŭ rilatas. Oni povus trastreki ĝin kaj
tute unuigi
ĝin kun
la dua demando, se oni povus iel aserti, ke la popolo pro la kantado estas
senkondiĉe
sindona
al Jozefino. Sed ĝuste tio ne estas la kazo; senkondiĉan sindonemon nia popolo
apenaŭ
konas; tiu popolo, kiu amas antaŭ ĉio la certe naivan ruzecon, la infanecan
flustradon,
la certe senkulpan, nur la lipojn movantan klaĉadon, tia popolo tamen ne povas
senkondiĉe
sin doni, tion sentas eble ankaŭ Jozefino, tio estas, kion ŝi kontraŭbatalas
kun la
tuta
fortostreĉo de sia malforta gorĝo.
Tamen,
ĉe tiaj ĝeneralaj prijuĝoj oni ne troigu, la popolo tamen estas sindonema al
Jozefino,
kvankam ne senkondiĉe. Ekzemple ĝi ne kapablus ridi pri Jozefino. Oni povas ja
koncedi:
ĉe Jozefino kelkio ridigas; ĝenerale la rido ĉiam proksimas al ni; malgraŭ ĉia
mizero
de nia
vivo mallaŭta rido ĉiam iel hejmas ĉe ni; sed pri Jozefino ni ne ridas.
Kelkfoje mi havas
la impreson,
ke la popolo komprenas sian rilaton al Jozefino tiel, ke tiu delikata,
domaĝenda,
iel
distingita, laŭ ili per kantado distingita estaĵo estas al ĝi konfidita kaj ke
ĝi devas zorgi pri ŝi;
la
kialo klaras al neniu, nur la fakto ŝajnas konstatebla. Sed pri tio, kio estas
al ni konfidita,
oni ne
ridu; ridi pri tio estus kontraŭdeva. La plej malicaj inter ni faras kelkfoje
la pinton de
malico
al Jozefino, dirante: “Nia rido mortas, kiam ni vidas Jozefinon.”
Tiel
la popolo do zorgas pri Jozefino en maniero de patro, kiu dediĉas sin al
infano, kiu
etendas
al li siajn manojn - oni ne ĝuste scias, ĉu pete aŭ postule. Oni emus supozi,
ke nia
popolo
ne taŭgas por plenumi tiajn patrajn devojn, sed en realo, almenaŭ en tiu ĉi
kazo, ĝi
plenumas
ilin modele; neniu unuopulo povus tion, kion en tiu rilato kapablas la popolo
en sia
tutaĵo.
Certe, la fortodiferenco inter la popolo kaj la unuopulo estas grandega,
sufiĉas, ke ĝi
tiru la
protektaton en la varmon de sia proksimo, kaj jen li estas sufiĉe ŝirmata. Tamen
al
Jozefino
oni ne kuraĝas paroli pri tiaj aferoj. “Mi fajfas pri via protekto”, ŝi diras
tiam. “Jes, jes,
vi
fajfas”, pensas ni. Kaj krome fakte ne estas refuto, se þi ribelas, pli ĝuste
tio estas klare
infana
reago kaj infana dankemo, kaj la patreca reago estas ne atenti tion.
Tamen,
en tio rolas ankoraŭ io alia, malpli facile klarigebla el tiu rilato inter
popolo kaj
Jozefino.
Ĉar Jozefino opinias inverse, ke estas ŝi, kiu protektas la popolon. En
malbonega
politika
aŭ ekonomia situacio laŭ ŝia pretendo savas nin ŝia kantado, ĝi plenumas ne
malpli ol
tion,
kaj se ĝi ne forpelas la malbonegon, ĝi donas al ni almenaŭ la forton tion
elteni. Ŝi ne
formulas
tion tiel kaj ankaŭ ne alie, entute ŝi parolas malmulte, ŝi estas siltentema
inter la
babiluloj,
sed el ŝiaj okuloj tio fulmas, de ŝia fermita buŝo - ĉe ni nur malmultaj povas
teni la
buŝon
fermita, ŝi povas - ĝi estas legebla. Ĉe ĉiu malbona novaĵo - kaj en certaj
tagoj ili
surŝutas
unu la alian, inter ili falsaj kaj duonĝustaj - ŝi leviĝas tuj, dum ŝi kutime
lacas kaj
malviglas,
leviĝas kaj streĉas la kolon kaj serĉas la superrigardon super ŝia grego kiel
la
paŝtisto
antaŭ fulmotondro. Estas vere, ankaŭ infanoj faras similajn postulojn en sia
sovaĝa,
senbrida
maniero, sed ĉe Jozefino ili tamen ne estas tiom senbazaj kiom ĉe tiuj. Certe,
ŝi ne
savas
nin kaj ne donas fortojn al ni, estas facile pretendi esti la savanto de tiu ĉi
popolo, kiu
kutimas
suferi kaj ne domaĝi sin, rapiddecida, bone konanta la morton, nur laŭŝajne
timema
en la
etoso de troriskemo, en kiu ĝi konstante vivas, kaj krome same fekunde kiel
aŭdace -
estas
facile, mi diras, postfakte pretendi esti la savinto de tiu ĉi popolo, kiu
ankoraŭ ĉiam iel
savis
sin mem, kvankam kelkfoje per viktimoj, pri kiuj la historiisto - ĝenerale ni
komplete
neglektas
la historisciencon - glaciiĝas pro teruro. Kaj tamen veras, ke ni ĝuste en
danĝeraj
situacioj
aŭskultas eĉ pli bone ol kutime la voĉon de Jozefino. La minacoj ŝvebantaj
super ni,
igas
nin pli trankvilaj, pli modestaj, pli submetiĝemaj al la komandemo de Jozefino;
volonte ni
kunvenas,
volonte ni kunpremiĝas, precipe ĉar tio okazas ĉe aranĝo, kiu tute ne rilatas
kun la
turmenta
ĉefaĵo; estas kvazaŭ ni ankoraŭ trinkus rapide - ja necesas rapido, tion
Jozefino tro
ofte
forgesas - pokalon de paco antaŭ la batalo. Tio ne estas tiom prezentado de
kantoj ol pli
ĝuste
popolkunveno, pli precize kunveno, dum kiu, escepte de la eta fajfado antaŭe,
regas
kompleta
silento; la horo estas multe tro grava ol ke oni emus ĝin forbabili.
Nu,
tia rilato tute ne povus kontentigi Jozefinon. Malgraŭ ĉia nervoza malplezuro,
kiun
Jozefino
havas pro sia neniam klarigita pozicio, ŝi tamen multon ne vidas, blindigite de
sia
mememo,
kaj sen granda peno eblas ŝin pretervidigi multon plian; svarmo da flatistoj
konstante
aktivas en tiu senco, do en senco verdire komunutila - sed kanti nur flanke,
neatentate,
en angulo de popolkunveno, por tio ŝi, kvankam tio ja tute ne estus malmulte,
certe
ne oferus sian kantadon.
Sed
ŝi ja ne bezonas tion, ĉar ŝia arto ne restas neatentata. Kvankam ni estas
envere okupitaj
de tute
aliaj aferoj kaj la silento regas tute ne nur pro ŝia kantado kaj iuj tute ne
rigardas al ŝi sed
premas
sian vizaĝon en la pelton de sia najbaro kaj Jozefino do ŝajnas tie supre
klopodi tute vane,
tamen
iom da ŝia fajfado - tio ne refuteblas - penetras nepre ankaŭ al ni. Tiu
fajfado, kiu leviĝas,
kiam al
ĉiuj aliaj trudiĝas silento, venas preskaŭ kiel mesaĝo de la popolo al la
unuopulo; la deli-
kata
fajfado de Jozefino meze de tiuj gravaj decidoj estas kvazaŭ la mizera
ekzistado de nia po-
polo
meze de la tumulto de la malamika mondo. Jozefino malcedas, tiu neniom da voĉo,
tiu neniom
da
efikeco malcedas kaj faras sian vojon al ni; estas bonfartige pensi pri tio.
Veran kantartiston, se
iam iu
tia troviĝus inter ni, en tiaj tempoj ni certe ne eltenus kaj unuanime rifuzus
la sensencecon de
tia
prezentado. Jozefino estu protektata kontraŭ la ekkono, ke la fakto, ke ni
aŭskultas ŝin, estas
pruvo
kontraŭ ŝia kantado. Ŝi eble havas antaŭsenton de tio, kial ŝi alie tiom pasie
neas, ke ni
aŭskultas
ŝin, sed ĉiam denove ŝi kantas, fajfas sin trans tiun antaŭsenton.
Sed
ekzitas eĉ alia konsolo por ŝi: ni ja iusence ankaŭ vere aŭskultas ŝin,
verŝajne simile, kiel oni
aŭskultas
kantartiston; ŝi atingas efikojn, kiajn kantartisto vane alstrebus ĉe ni kaj
kiuj estas donitaj
ĝuste
al ŝiaj nesufiĉaj rimedoj. Tio eble rilatas precipe al nia vivmaniero.
En
nia popolo oni ne konas junecon, apenaŭ iomete da infaneco. Estas vere, ke regule
aperas
postuloj, ke oni certigu al la infanoj apartan liberecon, apartan domaĝadon, ke
oni
agnosku
ilian rajton je iom da senzorgeco, da sensenca petolado, da ludado, ke oni
zorgu
por
plenumi tiun rajton; tiaj postuloj aperas kaj preskaŭ ĉiu aprobas ilin,
ekzistas nenio pli
aprobinda,
sed ankaŭ nenio malpli koncedebla en la realeco de nia vivo, oni aprobas la
postulojn,
oni faras provojn en tiu senco, sed baldaŭ ĉio estas kiel antaŭe. Nia vivo
estas
simple
tia, ke infano, ekde kiam ĝi iomete uzas siajn piedojn kaj scias iomete
distingi sian
medion,
devas same zorgi pri si kiel plenkreskulo; la terenoj, sur kiuj ni devas vivi
dise pro
ekonomiaj
kialoj, estas tro grandaj, niaj malamikoj estas tro multaj, la danĝeroj
preparataj al ni
tro
nekalkuleblaj - ni ne povas deteni la infanojn for de la ekzistobatalo, se ni
farus tion, ĝi
estus
ilia antaŭtempa fino. Al tiuj tristaj kialoj aldoniĝas tamen ankaŭ edifa: la
fekundeco de
nia
tribo. Unu generacio - kaj ĉiu estas multnombra - ŝovas la alian, la infanoj ne
havas
tempon
esti infanoj. Ke ĉe la aliaj popoloj la infanoj estu zorge flegataj, ke estu
konstruitaj
lernejoj
por la etuloj, ke el tiuj lernejoj ĉiutage elfluas la infanoj, la estonteco de
la popolo,
tamen
tiuj estas dum longa tempo tagon post tago ĉiam la samaj infanoj, kiuj tie
eliras. Ni ne
havas
lernejojn, sed el nia popolo elfluas en plej mallongaj interspacoj la
nenombreblaj aroj
da niaj
infanoj, gaje siblante aŭ pepetante, ankoraŭ ne sciante fajfi, sur la tero
turniĝante aŭ
pro la
premo pluruliĝante, ankoraŭ ne sciante piediri, per sia amaso mallerte ĉion
fortrenante
kun si,
ankoraŭ ne povante vidi, niaj infanoj! Kaj ne kiel en tiaj lernejoj la samaj
infanoj, ne,
ĉiam,
ĉiam ree novaj, senfine, seninterrompe, apenaŭ aperas infano, ĝi ne plu
infanas, sed
jam
premiĝas post ĝi la novaj infanvizaĝoj nedistingeblaj en siaj nombro kaj urĝo,
rozecaj pro
feliĉo.
Tamen, kiom bela tio estu kaj kiom la aliaj pro tio nin enviu, veran infanecon
ni simple ne
povas
doni al niaj infanoj. Kaj tio havas siajn sekvojn. Certa nemortinta,
neelradikebla infana
naiveco
trapenetras nian popolon; en rekta kontraŭo al nia plej bona havaĵo, la
netrompebla
praktika
racio, ni kelkfoje agas absolute stulte, kaj ĝuste en tiu maniero, kiel infanoj
agas
stulte,
sensence, malŝparege, larĝanime, facilanime kaj ĉio ĉi ofte nur pro eta ŝerco.
Kaj se
nia
ĝojo pri tio kompreneble ne plu povas havi la plenan forton de la infanĝojo,
iom da tio
certe
plu vivas en ĝi. De tiu infana naiveco de nia popolo de ĉiam ankaŭ profitas
Jozefino.
Sed
nia popolo estas ne nur infana, ĝi estas iusence ankaŭ antaŭtempe maljuna,
infaneco
kaj maljuneco fariĝas ĉe ni alie ol ĉe la aliaj. Ni ne havas junecon, ni estas
tuj
plenkreskuloj,
kaj tiam ne estas plenkreskuloj tro longe, certa laceco kaj senespero de tie
traveftas
kun larĝa spuro la tamen ĝenerale tre tenacan kaj esperofortan econ de nia
popolo.
Kun tio
estas eble ligita ankaŭ nia manko da muzika talento; ni estas tro maljunaj por
muziko,
ĝia
ekscito, ĝia impeto ne kongruas kun nia pezeco, lace ni mansignas rifuzon al
ĝi; ni retiriĝis
al
fajfado; iom da fajfado ie kaj tie, jen la ĝusta afero por ni. Kiu scias, ĉu ne
ekzistas
muziktalentuloj
inter ni; sed se ili ekzistus, la karaktero de la sampopolanoj sufokus ilin antaŭ
ilia
disvolviĝo. Kontraste al tio, Jozefino laŭplaĉe fajfu aŭ kantu aŭ kiel ŝi volas
nomi ĝin, tio ne
ĝenas
nin, tio akordas kun ni, tion ni bone eltenas; se en tio eble estas iom da
muziko, tiam ĝi
estas
reduktita al la plej ebla nenio; certa muziktradicio konserviĝas, sed sen ke
tio iel ŝarĝus
nin.
Sed
Jozefino alportas eĉ pli al la tiuanima popolo. Dum ŝiaj koncertoj, precipe en
tempo
grava, jam nur la plej junaj interesiĝas pri la kantistino mem, nur ili
rigardas kun miro,
kiel ŝi
krispigas siajn lipojn, elpuŝas la aeron inter siaj ĉarmaj antaŭaj dentoj,
perdiĝas admire
al la
sonoj, kiujn ŝi mem estigas, kaj uzas tiun perdiĝon por stimuli sin al nova
sukceso ĉiam
pli
nekomprenebla al ŝi, sed la granda plimulto - tio estas klare rekonebla - retiriĝis
en si
mem. Ĉi
tie dum la mizeraj paŭzoj inter la luktoj la popolo revas, estas kvazaŭ
la unuopa persono
sentus siajn membrojn malstreĉiĝi, kvazaŭ la senripoza individuo rajtus foje
laŭplaĉe etendi sin kaj
sterni sin en la granda varma lito de la popolo. Kaj en tiujn revojn ie kaj tie
sonas la fajfado
Jozefina; ŝi nomas ĝin perlanta, ni nomas ĝin puŝanta; sed ĉiukaze ĝi estas ĉi
tie en sia loko, kiel
nenie alie, kiel muziko apenaŭ iam trovas la momenton ĝin atendantan. En ĝi
estas iom da la
mizere
mallonga infaneco, iom da perdita, neniam retrovebla feliĉo, sed en ĝi estas
ankaŭ
iom da
aktiva nuntempa vivo, da ĝia eta, nekomprenebla kaj tamen ekzistanta kaj ne
mortigebla
vigleco. Kaj ĉio ĉi estas dirata per vere ne grandioza tono, sed leĝere,
flustre,
konfidence,
kelkfoje iomete raŭke. Memkompreneble ĝi estas fajfado. Kial do ne? Fajfado
estas
la lingvo de nia popolo, sed iuj fajfas dum sia tuta vivo kaj ne scias tion,
tamen ĉi tie la
fajfado
estas liberigita de la katenoj de la ĉiutaga vivo kaj ĝi liberigas ankaŭ nin
dum
momento.
Certe, tiujn prezentadojn ni ne volus malhavi.
Sed
de tie ĝis la pretendo de Jozefino, ke ŝi donas al ni en tiuj tempoj novajn
fortojn
ktp.
ktp., estas ankoraŭ tre longa vojo. Por normaluloj kompreneble, ne por la
flatuloj de
Jozefino.
“Kiel povus esti alie” - diras ili en sufiĉe senĝena aŭdaco - “kiel alie eblus,
precipe
dum
urĝa danĝero, klarigi la grandan alfluon, kiu jam kelkfoje malhelpis eĉ la
sufiĉan,
ĝustatempan
defendon kontraŭ ĝuste tiu danĝero.” Nu, tio lasta estas bedaŭrinde ĝusta, sed
tamen
ne apartenas al la gloraĵoj de Jozefino, precipe se oni aldonas, ke, kiam tiaj
prezentadoj
estas dispelitaj de la malamiko kaj ĉe tio iuj el ni devis lasi sian vivon,
Jozefino,
kiu
ĉion kulpis, eĉ, pro sia fajfado eble allogis la malamikon, posedis ĉiam la
plej sekuran
lokon
kaj sub la ŝirmo de sia anaro tre silente kaj plej urĝe malaperis kiel la unua.
Sed ankaŭ
tion
envere ĉiuj scias, kaj tamen ili denove alrapidas, kiam Jozefino venonte laŭ
sia plaĉo ie,
iam
leviĝas por kanti. El tio oni povus konkludi, ke Jozefino staras preskaŭ ekster
la leĝo, ke
ŝi
rajtas fari, kion ŝi volas, eĉ se tio endanĝerigas la tutaĵon, kaj ke oni
pardonas al ŝi ĉion. Se
estus
tiel, tiam ankaŭ la pretendoj de Jozefino estus tute kompreneblaj, eĉ en tia
libereco,
kian la
popolo donus al ŝi, en tiu eksterordinara donaco atribuita al neniu alia kaj
kiu envere
refutas
la leĝojn, en tio oni povus vidi konfeson de la popolo, ke ĝi, kiel pretendas
Jozefino,
ne komprenas
ŝin, senpove primiras ŝian arton, ne sentas sin inda je ŝi, strebas kompensi
tiun
ĉagrenon, kiun ĝi faras al Jozefino, per efektive malespera faro kaj, kiel ŝia
arto estas
ekster
ĝia komprenkapablo, metas ankaŭ ŝian personon kaj ties dezirojn ekster sia
potenco.
Nu, tio
tamen absolute ne veras, eble la popolo en detaloj tro rapide kapitulacas antaŭ
Jozefino,
sed kiel ĝi senkondiĉe kapitulacas antaŭ neniu, do ankaŭ ne antaŭ ŝi.
Jam
de longa tempo, eble jam ekde ŝia artista kariero, Jozefino luktas por ke ŝi,
pro
konsidero
al ŝia kantado, estu liberigita de ĉia laboro; oni do deprenu de ŝi la zorgon
pri la
ĉiutaga
pano kaj pri ĉio, kio krome estas ligita al nia lukto por la ekzistado kaj
transigu ĝin
-
verŝajne - al la tuta popolo. Entuziasmemulo - ankaŭ tiaj troviĝis - jam el la
strangeco de tia
postulo,
el la spirita stato, kiu kapablas elpensi tian postulon, povus konkludi ĝian
internan
pravecon.
Sed nia popolo faras aliajn konkludojn, kaj trankvile rifuzas la postulon. Ĝi
ankaŭ ne
tre klopodas
refuti la pravigon de la pretendo. Jozefino ekz-e atentigas al tio, ke la
fortostreĉo
ĉe la
laboro malutilas ŝian voĉon, ke ja la fortostreĉo ĉelabora estas malgranda
kompare kun
tiu ĉe
kantado, ke ĝi tamen prenas al ŝi la eblecon sufiĉe ripozi postkante kaj
fortiĝi por nova
kantado,
ĉe tio ŝi devas tute elĉerpiĝi kaj tamen ĉe tiaj kondiĉoj neniam povas atingi
la pintan
formon.
La popolo aŭskultas ŝin kaj pretervidas tion. Tiu popolo tiom facile kortuŝebla
estas
kelkfoje
tute ne kortuŝebla. La malakcepto estas kelkfoje tiom rigora, ke eĉ Jozefino
kun
surprizo
ekhaltas, ŝi ŝajnas submetiĝi, laboras dece, kantas tiom bone kiom ŝi povas,
sed
ĉion ĉi
nur por eta tempo, poste ŝi reprenas la lukton kun novaj fortoj - da tiuj ŝi
ŝajnas havi
senlimajn.
Nun
estas ja klare, ke Jozefino ne alstrebas vere tion, kion ŝi postulas laŭvorte.
Ŝi
estas
prudenta, ŝi ne estas mallaborema, kiel ja entute mallaboremo estas nekonata ĉe
ni, ŝi
certe
ne vivus alie ol antaŭe eĉ post plenumo de ŝia postulo, la laboro tute ne
malhelpus ŝian
kantadon,
kaj la kantado, estas vere, ankaŭ ne plibeliĝus - kion ŝi alstrebas, estas do
nur la
publika,
senambigua, tra la tempoj daŭranta, ĉion ĝis nun konatan triumfe superanta
agnosko
de ŝia
arto. Sed dum preskaŭ ĉio ŝajnas atingebla por ŝi, tio ĉi estas al ŝi obstine
rifuzata.
Eble ŝi
devintus jam dekomence ataki en alia direkto, eble ŝi nun mem konscias la
eraron,
sed nun
ŝi jam ne povas retroiri, cedo signifus malfideliĝi al si mem, nun ŝi jam devas
kun tiu
postulo
stari aŭ fali.
Se
ŝi vere havus malamikojn, kiel ŝi diras, ili povus, sen movi eĉ fingron,
amuzite spekti
tiun
luktadon. Sed ŝi ne havas malamikojn, kaj eĉ se iuj havas ie kaj tie obĵetojn
kontraŭ ŝi, tiu
luktado
amuzas neniun. Jam pro tio ne, ĉar la popolo montras sin ĉi tie en sia malvarma
juĝista
sinteno, kiel oni vidas ĝin ĉe ni nur tre malofte. Kaj eĉ se iu povas aprobi
tiun sintenon
en tiu
ĉi okazo, tamen la nura imago, ke la popolo povus iam konduti simile kontraŭ li
mem,
elkludas
ĉian ĝojon. Temas do ankaŭ ĉe tiu rifuzo, simile al la postulo, ne pri la afero
mem,
sed pri
tio, ke la popolo povas sin nepenetreble fermi kontraŭ popolano kaj des pli
nepenetreble,
ĉar ĝi alie zorgas pri tiu sama popolano patrece kaj pli ol patrece, humile.
Se
anstataŭ la popolo troviĝus unuopulo: oni povus kredi, ke tiu viro la tutan
tempon
estus
cedinta al Jozefino sub la ĉiamdaŭra arda deziro fine ĉesigi la cedemon; ke li
estas
superhome
multe cedinta en la firma kredo, ke tamen la cedado trovos sian ĝustan limon;
ke
li eĉ
cedis pli ol necese, nur por rapidigi la aferon, nur por dorloti Jozefinon kaj
peli ŝin al ĉiam
novaj
deziroj, ĝis kiam ŝi faru tiun ĉi lastan peton; ke tiam li nun faris, mallonge,
ĉar delonge
preparinta,
la finan malakcepton. Nu, tiel tutcerte ne statas, la popolo ne bezonas tiajn
ruzaĵojn,
krome ĝia adorado al Jozefino estas sincera kaj elprovita kaj la postulo de
Jozefino
estas
tamen tiom forta, ke ĉiu simpla infano povintus antaŭdiri al ŝi la rezulton;
malgraŭ tio
povas
esti, ke en la ideo, kiun Jozefino havas pri la afero, kunludas ankaŭ tiaj
supozoj, kaj al
la
doloro de la malakceptitino aldonas amarecon.
Sed
eĉ se ŝi havas tiajn supozojn, ŝi ne lasas sin pro tio fortimigi de la batalo.
Lastatempe
la batalo eĉ akriĝas; se ŝi faris ĝin ĝis nun nur per vortoj, ŝi komencas nun
uzi
aliajn
rimedojn, kiuj estas laŭ ŝi pli efikaj, sed laŭ ni pli danĝeraj por ŝi.
Iuj
kredas, ke Jozefino fariĝas tiel postulema, ĉar ŝi sentas sin maljuniĝanta, la
voĉo
montranta
feblecojn, kaj ke pro tio ŝajnas al ŝi plej urĝa tempo por fari la lastan
batalon por
ŝia
agnosko. Mi ne kredas tion. Jozefino ne estus Jozefino, se tio estus vera. Por
ŝi ne
ekzistas
maljuniĝo, nek feblecoj en sia voĉo. Se ŝi postulas ion, ŝi ne estas motivita
al tio per
eksteraĵoj,
sed per interna konsekvenco. Ŝi etendas la manojn al la plej altaj laŭroj, ne
ĉar ili
en la
momento pendas iomete pli malsupre, sed ĉar ili estas la plej altaj; se estus
en ŝia
potenco,
ŝi pendigus ilin ankoraŭ pli alten.
Tiu
malatento al eksteraj malfacilaĵoj tamen ne malhelpas ŝin uzi la plej malindajn
rimedojn.
Ŝia rajto estas por ŝi ekster dubo; do, al ŝi tute ne gravas kiel atingi ĝin,
des pli ke
en tiu
ĉi mondo, tia kiel ĝi prezentiĝas al ŝi, ĝuste la plej indaj rimedoj devas
fiaski. Eble eĉ
pro tio
ŝi transigis la luktadon por sia rajto el la kampo de la kantado al alia ne tre
kara al ŝi.
Ŝia
anaro disvastigis eldirojn de ŝi, laŭ kiuj ŝi sentas sin tute kapabla kanti
tiel, ke estus vera
ĝuo por
la popolo en ĉiuj ĝiaj tavoloj ĝis la plej kaŝita opozicio, vera ĝuo ne en la
senco de la
popolo,
kiu ja asertas senti tiun ĝuon de ĉiam ĉe la Jozefina kantado, sed ĝuo en la
senco de
la
Jozefina deziro. Sed, aldonas ŝi, ĉar ŝi ne povas falsigi la sublimecon kaj ne
flati la
vulgarecon,
ĉio do restu kiel antaŭe. Sed alie statas pri ŝia batalo por ŝia liberigo de
laboro,
ankaŭ
tio ja estas luktado por sia kantado, sed ĉi tie ŝi ne luktas rekte per la
altvalora armilo
de la
kantado, pro tio ĉia rimedo uzata de ŝi estas do konvena.
Tiel
disvastiĝis ekz-e la onidiro, ke Jozefino intencas, se oni ne cedas al ŝi,
mallongigi
la
koloraturojn. Mi scias nenion pri koloraturoj, neniam ion koloraturan rimarkis
en ŝia
kantado.
Sed Jozefino volas mallongigi la koloraturojn, provizore ne forigi, sed nur
mallongigi.
Laŭdire
ŝi realigis sian minacon, tamen mi ne kaptis ian diferencon kompare kun ŝiaj
antaŭaj
prezentadoj.
La popolo en sia tutaĵo aŭskultis kiel ĉiam, sen esprimiĝi pri la koloraturoj,
kaj
ankaŭ
la traktado de la Jozefina postulo ne ŝanĝiĝis. Cetere, Jozefino havas, kiel en
sia
staturo,
tiel ankaŭ en sia pensado kelkfoje ion gracian. Tiel ŝi ekz-e post tiu
prezentado,
kvazaŭ
ŝia decido rilate al la koloraturoj ŝajnus al ŝi tro drasta kontraŭ la popolo
aŭ tro subita,
deklaris,
ke venonte ŝi tamen ree kantos la koloraturojn komplete. Sed post la sekva
koncerto
ŝi
reŝanĝis sian opinion: nun estas vere finite kun la grandaj koloraturoj, kaj
antaŭ decido
favora
al Jozefino ili ne revenos. Nu, la popolo preteraŭdas ĉiujn ĉi deklarojn,
decidojn kaj
decidoŝanĝojn,
kiel enpensiĝinta plenkreskulo eble preteraŭdas babiladon de infano - principe
favora,
sed neatingebla.
Sed
Jozefino ne cedas. Tiel ekz-e ŝi laste asertis, ke ŝi vundis al si la piedon ĉe
la
laboro,
kio penigas al ŝi stari dumkante; sed ĉar ŝi povas kanti nur stare, ŝi devas
nun
mallongigi
la kantojn. Malgraŭ ke ŝi lamas kaj igas sian anaron apogi ŝin, neniu kredas je
vera
vundiĝo.
Eĉ koncedite la apartan delikatecon de ŝia korpeto, ni tamen estas laborpopolo
kaj
ankaŭ Jozefino
apartenas al ĝi; sed se ni pro ĉia haŭtdefrotaĵo volas lami, la tuta popolo ne
ĉesus
lami. Sed kiom ajn ŝi aperu kiel lamulo, kiom ajn ŝi montru sin en tiu
kompatinda stato
pli
ofte ol kutime, la popolo dankeme kaj ravite aŭdas ŝian kantadon kiel antaŭe,
sed pri la
mallongigo
ĝi ne faras multan bruon.
Ĉar
ŝi ne povas eterne lami, ŝi trovas ion alian, ŝi ŝajnigas laciĝon,
malbonhumoron,
malfortecon.
Nun ni havas krom la koncerto ankaŭ spektaklon. Ni vidas malantaŭ Jozefino
ŝian
anaron, kiel ĝi petas kaj petegas ŝin kanti. Ŝi volonte kantus, sed ne povas.
Oni konsolas
ŝin,
flatas ŝin, preskaŭ portas ŝin al la loko jam antaŭe elektita, kie ŝi kantu.
Fine ŝi cedas kun
neinterpreteblaj
larmoj, sed kiam ŝi volas kanti kun evidente lasta fortostreĉo, senforta, kun
brakoj
ne etenditaj kiel kutime, sed senvive pendantaj ĉe la korpo, ĉe kio oni havas
la
impreson,
ke ili eble estas iom tro mallongaj - kiam ŝi tiel volas ekkanti, nu, jen ree
ne eblas,
indigna
ekmovo de la kapo indikas tion, kaj antaŭ niaj okuloj ŝi kolapsas. Poste ŝi
tamen
releviĝas
kaj kantas, mi kredas ke ne multe alie ol kutime, eble se oni havas orelon por
plej
fajnaj
nuancoj, oni aŭdas iomete da eksterordinara eksciteco, sed kiu nur utilas la
aferon. Kaj
ĉe la
fino ŝi estas eĉ malpli laca ol antaŭe, kun firma paŝo, se tia oni povas nomi
ŝian glitan
trotetadon,
ŝi foriras, rifuzante ĉian helpon de ŝia anaro kaj kun glaciaj okuloj
ekzaminante la
homamason
respektoplene cedanta antaŭ ŝi.
Tiel
statis lastatempe, sed la plej nova estas, ke ŝi malaperis en tempo, kiam oni
atendis
ŝian kantadon. Ne nur la anaro serĉas ŝin, multaj okupiĝas pri la serĉado,
vane;
Jozefino
malaperis, ŝi ne volas kanti, ŝi eĉ ne volas esti petata pri tio, tiun ĉi fojon
ŝi forlasis
nin
komplete.
Strange,
kiom malĝuste ŝi kalkulas, la ruzulino, tiom malĝuste, ke oni kredus, ke ŝi
tute
ne
kalkulas, sed nur pelatas de sia sorto, kiu en nia mondo povas fariĝi nur tre
mizera. Ŝi
mem
malebligas la kantadon, ŝi mem detruas la potencon, kiun ŝi atingis super la
animoj. Kiel
ŝi
povis nur atingi tiun potencon, ŝi ja konas tiel malmulte tiujn animojn. Ŝi
kaŝas sin kaj ne
kantas,
sed la popolo, trankvila, sen videbla seniluziiĝo, bruska, memsufiĉa amaso, kiu
fakte,
eĉ se
la ŝajno pledas por la malo, povas donacojn nur doni, neniam akcepti, ankaŭ ne
de
Jozefino,
tiu popolo plue iras sian vojon.
Sed
Jozefino certe malprosperos. Baldaŭ venos la tempo, kiam ŝia lasta fajfo sonos
kaj
mutiĝos.
Ŝi estas eta epizodo en la eterna historio de nia popolo, kaj la popolo superos
la
perdon.
Certe ne fariĝos facile al ni; kiel la kunvenoj povos fariĝi en kompleta muto?
Sed ĉu ili
ne
estis mutaj ankaŭ kun Jozefino? Ĉu ŝia reala fajfado estis konsidereinde pli
laŭta kaj vigla
ol la
memoro pri ĝi? Ĉu jam dum ŝia vivo ĝi estis pli ol simpla memoraĵo? Ĉu ne pli
ĝuste la
popolo
en sia saĝeco tiom altigis la kantadon de Jozefino, ĝuste pro tio, ke ĝi estis
tiumaniere
neperdebla?
Eble
ni do tute ne sentos multan mankon, sed Jozefino, elsavita de tereca penado,
kiu
tamen
laŭ ŝi estas destinita al la elito, gaje perdiĝos en la sennombra amaso de
herooj de nia
popolo,
kaj baldaŭ, ĉar ni ne okupiĝas pri historio, en pli alta elsaviĝo estos
forgesita kiel ĉiuj
ŝiaj
fratoj.
(Versio
de "Jozefino, la kantistino aŭ La popolo de la musoj" reviziita la
24-an de novembro 2001, ankoraŭ sen kontrollegado.
Bonvolu kontrollegi ĝin kaj sube konatigi al mi viajn korektojn kaj proponojn.
Antaŭdankas Vilhelmo Lutermano)
Viaj proponoj por plibonigo de la traduko
Kopirajto pri la tradukoj ©1999