de Aage A.
Hansen-Loeve
La K-a
pordist-parabolo apartenas certe al la plej interpretitaj de nia jarcento, eble
ĝi estas
la
parabolo de tiu ĉi jarcento - komparebla en sia ĉiuspeca uzebleco nur kun la
fabelo de
H.C.
Andersen "La novaj vestaĵoj de l’reĝo" - la parabolo de la 19-a
jarcento. Se temis
tiam
pri apokalipso (prezentata en laŭvorta senco - aŭ ĉu estis striptizo) de la
reprezenta
sistemo kaj de ĝiaj potenculoj (do, de la signo-portantoj), en la Kafka
parabol-spegulo
kaptiĝas
la fiktiva simbolo de la pleonasma potencproceso mem - ĉu kiel senfine
pluspeguliĝanta
domo en la domo (la juĝejo en la domo, la legendo en la romano, la
enteksta
teatro), ĉu kiel nuda parabolo de si mem, kiel meta- kaj megaparabolo por ĉia
sencproduktado,
kiel ĝi estas parodiata de la "Parabolo pri la paraboloj" de K-o.
Kiel ĉiu
parabolo, tiu de K-o provokas ĉe la leganto la impreson: sed tion mi ja konas,
tiun
historion
mi jam aŭdis iam. Aŭ eble tiel: Tiu teksto estas konstruita tiel, ke la impreso
devas
estiĝi,
ĝin jam iam esti renkontinta. Ni rekonas la tekston senintence, sed la melodio,
kiu
apartenas
al ĝi, mankas ankoraŭ. Ŝajnas, ke tiun ĉiu devas kontribui mem.
Samtempe ni
ne konas la tekston, kaj se ni ne rigardas ĝin tre detaleme - do prenas ĝin
serioza
-, ni ankaŭ ne vere evitas ĝian minacon. La parabolo K-a estas kaptilo, pli
precize:
interpretkaptilo
- konsistanta el vortoj kaj frazoj, argumentoj kaj kalkuloj. Se ni interpretas
ĝin, ni
jam troviĝas en la radaro de ĝia senkompata meĥanismo, en la parabola fokuso
de
paradoksa logiko, kiu trafas nian vivonervon.
Tio, kion
la parabolo paralizas, estas la interpreta agado de la homa konscio mem. La
gestado,
la kutima moviĝo de la interpretanta menso mem, estas tio, kies absurdeco
montratas.
Do estus bezonata evito de interpreto aŭ pli precize: la dissolvo de la
interpretoj
dum
ilia aplikado. La teksto konsumiĝas senreste dum ĝia rifuzo: anstataŭ saviĝo
-dissolviĝo,
anstataŭ
katarsa1 renaskiĝo - senfineco, anstataŭ (ĝojiga) mesaĝo - torento
da
procesoj. Anstataŭ hermeneŭtiko - hermetiko.
Se la
teksto estas kaptilo, en kiun la aŭskultanto aŭtomate venas, ekde li nur
enpa¬as ĝin,
tiam ni
povas jam enkonduke tuj konfesi: ni ĉiuj sidas jam ĉiam mem en la kaptilo, ĉi
tie
kaj
nun. Sed kiel ni eniĝis, kie ni troviĝas?
Por ke la
priskribo de la proces-konstruaĵo ne jam anticipu klarigon - kaj per tio fariĝu
nenecesa
-, ni limigas nin al kelkaj detaloj, kiuj restis nerimarkitaj ĉe la unua
rigardo, ĉar
ĉiuj
gapis al la solvo ...
"Antaŭ
la leĝo staras pordogardisto" (R10)2 - do li staras antaŭ
konstruaĵo kun enirejo (kial
ne
elirejo?), kiu kondukas al plia enirejo kaj tiel ad absurdum (do eterne plu - aŭ
al la
eterneco?):
"Sed de halo al halo staras pordogardistoj, unu pli potenca ol la alia
."3 La sola
sciigo
pri la konstruaĵo estas la enirejoj kaj la fakto, ke ili kondukas al la
"leĝo", kiu estas
gardata
de pordogardistoj. Sed tiuj gardas ne nur respektive sian pordon, ili mem estas
- el la
perspektivo
de tiuj pookaze starantaj pli proksime al la "leĝo" - en la rolo de
la "kampulo",
ĉar -
tiel konfesas la unua pordogardisto - "Jam la aspekton de la tria eĉ mi ne
plu povas elteni."4
La
proceskonstruaĵo konsistas el banto en si bantiĝinta de paradoksoj, kies suma
figuro
siavice
formas paradokson. Kelkaj el la bantetoj estas numereblaj, kelkaj vojpecoj de
la
labirinto
ricevas stratnomojn:
1. Malantaŭ
ĉiu pordo malfermiĝas plia pordo; tio signifas, ke ĉiu ĉambro, kiun mi atingas
surpaŝante
sojlon, tute ne estas la celo (do "la leĝo"), sed ree nur antaŭĉambro
de alia,
kiu
siavice estas nur antaŭĉambro. Iusence senfine daŭrigebla ‘antaŭĉambrado’. La
serĉanto,
eĉ se li sukcesus transpaŝi la sojlon de la unua pordego, starus do ĉiam
denove
antaŭ novaj sojloj, kiujn transpaŝi fariĝus progresive pli malfacile, ja pli
neeble. La
ĉambroj
rilatas inter si kiel argumentoj resp. predikatoj, kiuj sin reciproke
kondiĉante
enkludas5,
antaŭkondiĉas ... Sed samtempe ili formas hierarĥion de potenco, kiu tamen
(ankaŭ
tio estas en plej alta grado paradoksa) ne disponas pri konebla pinto, pri
"telos",
escepte
se oni celas per tio la senfinecon mem de la daŭrigo (de la implicado, de la
sojlotranspaŝado).
2.
Paradokso: La serĉanto, do la provinculo, la "kampulo" en la urbo
fremda (eble li estas la
terulo
ĝenerale, Adamo mem) staras antaŭ la leĝo kiel "la bovino antaŭ la nova
pordego"6
Li ne
simple eniras, li ne agas, sed decidiĝas al demandoj. Li enirus nur, se ne
ekzistus la
pordogardisto
(do, la malhelpo-sojlo). Tamen tekstas tute senambigue, ke "la pordego al
la
leĝo
estas malfermita kiel ĉiam kaj la pordogardisto flanken paŝas"7.
La serĉanto povus
do
eniri, se li nur provus tion. Sed li ne provas ĝin, ĉar li antaŭe ŝatus scii la
rezulton,
ĉar li
ŝatus havi permeson. Se li eniras sen ĝi, minacas lin - eble - la brutala forto
de la
pordogardisto,
li konfrontiĝas do kun la 'potenco'. La scion pri la stato transe de la sojlo
li
devus
aĉeti kontraŭ la danĝero perei ĉe tio. La serĉanto (kiu tuj fariĝas eterna
atendanto)
estas kaptita en la aporio8, en la senelirejo de paradoksa elekto:
Se li ne eniras, li
restas
viva (ĉiukaze kiel ĝis nun), sed ne venas al la ekkono.
3.
Paradokso: Sed la problemo ja ne tiom estas la distingebla elekto inter vivo
kaj morto,
nescio
kaj scio, la problemo konsistas pli ĝuste en tio, ke ja ne estas dirite, ke la
transpaŝo
de la
sojlo signifus la morton: "Estas eble," diras la pordogardisto,
"sed ne nun".9 Do, la
pordego
estas ĉiam malfermita, tiom ni scias, kaj principe tio estas ĉiam ebla. Kial
ĝuste
nun? Ŝajnas
do temi pri la demando: Kio estas nun? Aŭ pli ĝuste: Kio estas nuno? Kaj por
kiu? Se
oni prenas la formulon laŭvorte, kio ĉe K. ne estas la plej malbona elekto, oni
povus
starigi la demandon tiel: Se io estas principe ĉiam ebla, sed ne nun, tiam tiu
nuno
faras
certan escepton de la regulo, specon de difekto, ian ‘fermita pro reparaturo’
aŭ simile...
Sed
kiel mi povas konstati, ĉu io estas principe kaj ‘ĉiam ebla’, se mi ne iam foje
decidas
min al
tute konkreta nuno (de la eniro, de ago)? La "eniro" en la ĉiamon, en
la
malfermitecon
povas okazi ja nur en ia nuna momento, do en konkreta momento de mia
propra
tempo: Sed se ne nun, kiam do? Io, kiun mi ne povas fari ‘nun’, mi verdire
povas fari
‘neniam’,
ĉar se mi povus realigi ĝin principe - nu, kio malfacila estas en tio,
transpaŝi
sojlon?
- tamen nur en ia nuno kaj ne en ia ĉiamo. Neniam oni povas fari ion ĉiame. La
frazo:
"Ĉiam jes, sed ne nun," laŭ tio estas formulo en si kontraŭdira,
ambivalenta, parenca
al tio,
kion la psiĥologo nomas "double bind". Sub la ŝajne logika kaj
pozitiva surfaco
kaŝiĝas
diableca kontraŭdiro, la diableco en ĝia etimologia senco: Informo, kiu
neniigas
sin mem
kaj per tio sian adresaton. Nome la instigo, samtempe fari kaj ne fari ion,
efiki ion
pozitivan
kaj per tio ion negativan, kaj ion negativan kaj per tio ion pozitivan ktp.
ktp.
4.
Raradokso: Sojlo, kiu prezentiĝas transpaŝebla nur, se oni akiras permeson, ne
plu
estas
sojlo, ĝi ankaŭ ne plu povas esti transpaŝata. Pordogardisto, kiu (ĉiutempe, do
ĉiam,
kiel ni jam scias) diras, ke la eniro estas libera, ne estus pordogardisto; sed
tiam
ankaŭ
la kampulo ne estus serĉanto kaj kiel tia ne povus voli transcendi ion. Aŭ eble
sin
mem.
5.
Paradokso: Kiel dirite, la pordogardisto estas mem - fronte al la
pordogardistoj al li
superrangaj
- en la rolo de la serĉanto, petanta eniron: Sed li mem, estante pordogardisto
de sia
pordo, restas katenita al sia serĉanto same kiel tiu al li. Do, se li kiel
pordogardisto
kaj
samtempe serĉanto aŭdacus transpaŝi la por li superrangan sojlon, li ne plu
estus
pordogardisto.
Kaj entute: evidente la pordogardisto troviĝas ja eĉ ne malantaŭ sia propra
sojlo,
kiun li gardas, sed antaŭ ĝi, li mem ne estas transpaŝinta (s)ian sojlon. La
pordogardisto
ne estas prodogardisto, sed serĉanto, sed la serĉanto estas envere
pordogardisto.
Sia propra.
6.
Paradokso: Se mi ne povas eniri nun, mi povas eniri neniam. Sed se mi eniras
ĝuste nun
- kaj
ne sukcesas -, tiam mi ne povas plu konstati, ĉu tio pli bone prosperus en alia
momento,
en alia nuno. Do, mi neniam konstatos, kiam estis la ĝusta nuno. Se mi jam
estas
aginta, tiam mi ne plu scias, ĉu la decido estis la ĝusta; sed se mi tute
precize scius,
kiu
estas la ĝusta decido, tiam tio jam ne plu estus ago, ĉar tiam la pordo estus
simple
malfermita
kaj la eniro ne estus transpaŝo, sed simpla enpaŝado. Mi tute ne rimarkus la
longan
vojon de la kamparo (ĉu el la tero?) ĝis ĉi tien - en la urbon (ĉu en la ĉielan
Jerusalemon?).
7.
Paradokso: Do, se mi volas ĝin scii tute precize, antaŭ ol agi (kaj agi estas
ĉiam
transpaŝi
sojlon), tiam mi tute ne agas. Sed se mi simple agus senkonsidere (kaj pri io
alia
tiam ja
ne temus), tiam mi vere ja ne scius, kion mi faras. Mi estus senkonscia, mi
perdus la
konscion.
En la momento (ĉu nuno? Ĉu morgaŭ?), kiam mi levas unu piedon (do forlasas
la
teron) kaj pendas en la aero per la alia piedo, regas la granda black out. Mi
flugas... Kiam
mi
flugas, mi mortas, pensas la kampulo. Sed mi ne povas flugi. De kie mi scias,
ke mi ne
povas
flugi? Kion mi faras per tiu scio, se ĝi estas ĝusta? Do mi falas. Se mi falas,
mi
estas
en la kaptilo.10
La kampulo
decidiĝas atendi tiom longe, ĝis kiam li ricevos la permeson eniri. Li
decidiĝas
do kontraŭ la decido, ĉar la sola decido inda je tiu nomo estintus ja eniri en
la
leĝon -
kio ajn okazu. (Se mi eniras, mi estas la kazo - en kies juĝdebato?) La serĉanto
fariĝas
atendanto. Li koncentras sin ne al la transejo malantaŭ la sojlo (aŭ pli ĝuste:
al la
ago
kondukanta tien), sed al tio, kio malhelpas lin je ĝi: Li gapas al la sojlo, al
ĝia
enkorpiĝo
en la pordogardisto.
Ĝuste tiun
li observas precize, ĉio alia foniĝas pli kaj pli - fine temas ja nur pri tio:
cedigi
la
pordogardiston per la persisto de la atendado.
Tiu viro
estas terurega: la pordogardisto portas peltmantelon kaj havas maldensan,
nigran,
tataran
barbon; li estas la korpiĝinta fremdeco, ekzoto, besteco. Ĉu viro en lupopelto,
ŝamano,
sovaĝulo? Sed samtempe ankaŭ esplorjuĝisto, kvazaŭ en dua profesio, kiel
distraĵo.
"[...] sed estas indiferentaj demandoj, kiajn faras moŝtuloj, kaj konklude
li ĉiam
denove
al li diras, ke ankoraŭ li ne povas lin enlasi."11 La kampulo
forgesas ĉion alian, li
dependigas
ĉian esperon de tiu unu, unusola pordogardisto.
8.
Paradokso: Kvankam li envere jam scias, devus scii, ke la pordogardisto ne
enlasos lin, li
tamen
persistas en la atendado (atendejo). Estante atendanto, li ĉesas esti serĉanto;
ĉar
se li
vere serĉus, do volus atingi sian celon, li devus ekiri; se li farus tion (aŭ
entute ion),
tiam
finiĝus lia atendado. Aŭ: La pordogardisto baras al li la vojon, ĉar li
atendas, kaj ne
inverse.
Per tio, ke la atendado restas sen celo, ĝi akiras potencon super la kampulon,
kiu
egalas
tiun de la pordogardisto. Sen ricevi la permeson, sen tiu espero la kampulo ne
plu
atendus:
Aŭ li reirintus al la kamparo (en la prastaton de la Adameca prahomo - kiel
senpekulo),
aŭ li estus jam - transe.
Sen espero
ne ekzistus atendado, sed sen atendado ne maljuniĝo, ne morto.
Sed la
kampulo maljuniĝas kaj "[...] nur grumblas antaŭ si."12
Dum sia longjara studado de
la viro
li komplete infaniĝis. Li fariĝis kvazaŭ specialisto por tiu pordogardisto, por
lia sojlo:
Lia
rigardo tiom mallarĝiĝis, ke "li estas ekkoninta ankaŭ la pulojn en lia
peltkolumo [...]",13
kiuj
tamen ne servas al li ... Kial pulojn? Ĉu ili tramanĝas kolumon kaj gardiston? La
kampulo
blindiĝas.
9.
Paradokso: Nur kiam la kampulo blindiĝas, li vidas lumon.14 La lumo
aperas, kiam la
vivo
jam pasis, do tro malfrue, sensence. Sed la lumo aperas eble ĝuste tial, ĉar
estas tro
malfrue,
ĉar ne plu okazas atendado: "Tamen li ekkonas nun en la mallumo brilon,
neestingeble
radiantan el la pordo de la leĝo."15 Tio memorigas al ni la
malnovajn
formulojn:
Kaj lumo brilas en la mallumo aŭ la Johanan logos-lumon, kiu venas en la
mondon,
sed de tiu ne estas rekonata - aŭ la ŝajne konsolajn vortojn de tiu supra
dommastro
- "Kio pordofrapas, al tiu estos malfermite" kaj lian ĝojon pri tiu
lasta revenanto,
kiu
kiel la lasta trovas la vojon hejmen ...
Sed ĉi tie
okazas tute alie. Tio estas - okazas nenio.
Ni venas al
la fino: Nun antaŭ morti, la kampulo lastan fojon baŭmas kaj postulas respondon
al
demando, kiu envere devintus veni al li jam dekomence: Kial dum la multaj jaroj
neniu alia
postulis
eniron ĉe tiu ĉi pordo, ĉar ĉiuj do strebas al la leĝo? La respondo venas kiel
pugnobato:
"Tie ĉi povis atingi eniron neniu alia, ĉar tiu enirejo estis destinita
nur por vi. Mi
iras
nun por fermi ĝin."16
Per tio ni
jen antaŭ la 10-a paradokso: Estas eco de leĝo, ke ĝi estu ĝenerala, valida por
ĉiuj
kaj alirebla por ĉiuj (do konata): Nur estante ĝenerala, ĝi fariĝas leĝo. Sed
ĉi tie
ni
legas, ke ĝi estas destinita nur por tiu ĉi unuopulo, la pordego, la aliro
estas rezervita
elklude17
por la kampulo. Kiel tio? Por kio tiam la atendado? Kial la rifuzo? Se la
alirejo estis
lia,
tiam li do povintus eniri ĉiutempe. Pro kio gardi ion, do ŝirmi kontraŭ la
aliro de
fremduloj,
se ĝi apartenas ĉiukaze nur al li? Kial oni gardis lian propraĵon - ĉar tiel
oni ja
povus
nomi lian pordegon - kontraŭ lin mem? Lia "malsaĝeco kaj pordegeco"18
...
Nun ni
memoras la 6-an paradokson: Se mi ne rajtas eniri nun, sed principe (do:
laŭleĝe)
"ĉiam",
tiam tio kompareblas kun la kontraŭdiro, ke io ekzistas principe por ĉiuj
(ankaŭ "la
leĝo"),
sed in concreto ĝi apartenas nur al li, al la unuopulo kiel ties propraĵo.
Ambaŭ
samtempe
rezultigus kiel teoremon de paradoksa pensado: Mi povas havi la aferon por mi
kiel
propraĵon nur, se mi prenas ĝin por mi nun (tuj, sponte,19 mi povas
do nur kiel ŝtelisto
(aŭ
ĉiukaze kiel iu procedanta ŝteliste kaj tiel kulpiĝanta) akiri posedon de la
leĝo, ĉe
kio mi
ŝtelas ion, kio ĉiukaze apartenas nur al mi mem. Ĉar mi sturmas la eniron en
domon,
kiu estas mia propraĵo, tra pordego destinita nur al mi. Mi sturmas miajn
proprajn
malfermitajn
pordojn.20 Mi estas pordego kaj malsaĝulo.21 Mi estas la
pordego.22
Dum la leĝo
estas ĝenerala, ĝi ne validas por mi unuopulo; dum ĝi ŝajnas ĉiam
alirebla,
mi ne povas ĝin aliri; dum la leĝo tute ne estas alirata de mi, ĝia efiko
konsistas
nur en
tio, ne esti realigata. La leĝo estas sekreto, la regulo la escepto, se ĝi
validas por
mi.
Kaj: parabolo estas pinto, kiu ne solvas la kontraŭdiron (ĉar tiam ni havus
simplan
blagon),
sed entute ĝin nur produktas. Ad infinitum.
La parabolo
mem estas kaptilo, ĉar ĝi vekas en la aŭskultanto preman bezonon de solvo
kaj
klarigo, do promesas racian, logikan, empirian reguladon de la kontraŭdiro, por
estingi
senprokraste
la horror vacui de la sencforesto: La plej danĝera eco de la parabolo estas
ĝia
alloga senc-oferto, kiu traglimas kaj malsaĝigas la plej saĝan, kiu ne volas ke
li mem
baru al
si la vojon kiel pordego kaj samtempe malsaĝulo.23
Ni venas al
la lasta paradokso: Per tio, ke la konscio produktas tion, kion sole kapablas
ĝi,
nome
sencon kaj signifon, simbolecon, kuntekston, konsekvencon, logikon, scion; per
tio ke
la
konscio restas ĉe si mem, ĝi produktas senĉese klarigojn kaj interpretojn. Ĝi
povas
ĉion,
escepte tion: krei evidenton. Per tio ke ĝi trafas la paradoksecon, ĝi
eklaboras - kun
la
mieno de la scianta sofisto aŭ kun la aŭreolo de saĝulo (el Orient- aŭ eĉ
Okcidentlando24)
-, por solvi la nodon, klarigi la kontraŭdiron. La sofisto diras: Nu bone, jen
vico da
sensencaĵoj, kontraŭdiroj, nigraj blankĉevaloj kaj ĉiaj formoj de duobla
negacio
kaj
alta dialektiko. Ni do konfesas, alveninte ĉe la pinto de niaj penseblecoj, ke
la
trudiĝanta
sensenceco estas mem la senco; la absurdo vere kreas la bonan vivtikladon, la
"Atende
al Godo"25 estas ludo kiel ĉiu alia, la nenio ne estas propra
realaĵo, sed nur ties
foresto
(la kalkulo Aŭgustena), la neo relativiĝos jam per si mem, la malbono montriĝos
transvestita
bono en la savplano de Dio, ktp. Ĉio karnavalo.
Sed la vera
paradokso tion ne permesas. Pli ĝuste: La paradokso estante vero ne eltenas
solviĝon
en sencproponojn, kiuj malrespektas ĝian kontraŭdiron.
Interpretante,
ni evitas la kunpuŝiĝon kun la kontraŭdiro. Interpretante ĉi tie la parabolon,
ankaŭ
mi antaŭĉambras antaŭ la pordogardisto. Tiom longe, kiom mi parolas, ne okazas
ago -
escepte se mi verkas (ĉar la verkisto agas parolante, parolas kun plena buŝo,
manĝante
kaj kraĉante per unu faro ...): Sed la kampulo ne estas verkisto, en la plej
bona
kazo li
estas verkato ...
Kaj tamen
... K-o provis la neeblon kaj elpensis parabolon "Pri la paraboloj" -
kontraŭveneno
kaj
vakcino, por uzo ankaŭ post infesto.
Multaj
plendas, ke la vortoj de la saĝuloj estas ĉiam denove nur paraboloj, sed
neaplikebla
en la
ĉiutaga vivo, kaj nur tiun ĉi ni havas. Kiam la saĝulo diras: "Iru
transen", tiam li ne
celas,
ke oni iru al la alia flanko, kion oni ja povus eĉ plenumi, se la rezulto de la
vojo tion
valorus,
sed li celas ian mitan transon, ion kion ni ne konas, kio ankaŭ de li ne estas
pli
precize
signebla kaj kio al ni ĉi tie neniel povas helpi. Ĉiuj tiuj paraboloj esence
volas nur
diri,
ke la nepercepteblo estas neperceptebla, kaj tion ni sciis. Sed tio, pri kio ni
penadas
ĉiutage,
estas aliaj aferoj.
Al tio
diris iu: "Kial vi defendas vin? Se vi sekvus la parabolojn, tiam vi
fariĝintus mem
paraboloj
kaj per tio jam liberaj de la ĉiutaga peno."
Alia
diris: "Mi vetas, ke ankaŭ tio estas parabolo."
La unua
diris: "Vi gajnis."
La dua
diris: "Sed bedaŭrinde nur en parabolo."
La unua
diris: "Ne, en realeco; en parabolo vi perdis."
Kopirajto pri la tradukoj ©1999
1. katarso:
a) (literaturscienco) purigado de la animo je pasioj, kiel efiko de la
(antikva)
tragedio;b)
(psiĥologio) liberiĝo je psiĥaj konfliktoj kaj internaj tensioj per emocia
senbridiĝo. (vl)
2.
Francisko KAFKO: Rakontoj I. Elgermanigitaj de Vilhelmo LUTERMANO. Unesko-Klubo
Korbiera,
Embro-kaj-Kastelmaŭro,
1993. Citata kiel R. (vl)
3. sl.
4. sl.
5.
enkludi = enkluzivigi; elkludi = ekskluzivigi. (vl)
6.
popola dirmaniero por: gape nekompreni. (vl)
7. sl.
8.
aporio = a) (filoz.) neebleco solvi filozofian demandon, ĉar ekzistas
kontraŭdiroj aŭ en la problemo
mem aŭ
en la uzataj nocioj; b) neebleco en certa situacio fari la ĝustan decidon; senelireco.
(laŭ Dudeno
en 8
volumoj) (vl)
9. sl.
10.
vortludo en la germana: falle = falas, Falle = kaptilo. (vl)
11.
sl.; KKAP 293.
12.
l.i. p. 11
13. sl.
14.
vortludo en la germana: geht ihm ein Licht auf: laŭvorte: 'survenas al
li lumo' kun la signifo 'li
ekkomprenas'.
(vl)
15. sl.
16. sl.
17. v.
pn. 5. (vl)
18.
vortludo en la germana: Torheit estas dusenca: a) malsaĝeco, b)
(laŭlitere) 'pordegeco'. (vl)
19.
spont- = spontan-. (vl)
20.
germana parolturno: sturmi malfermitajn pordojn por 'konvinki jam
konvinkiton' aŭ 'klopodi por
atingi
ion jam atingitan'. (vl)
21.
germ. Tor = 'pordego' kaj 'malsaĝulo'. (vl)
22. das
Tor signifas nur 'la pordego' - aludo al Jesuo Kristo dirinta "Mi
estas la pordego" (al la ĉielo). (vl)
23. v.
pn. 21. (vl)
24.
aludo al la bibliaj "saĝuloj el Orientlando". (vl)
25. "En
attendant Godot", absurda teatraĵo de Ionesco. (vl)
26.
(tradukversio 1999-04-18). (vl)
stato de finiteco
estigo: 1992
lasta
kontrollegado kun korektoj: 2001-11-22
kontrollegado
de la
kontrollegado
de la
finredakto: